Aleksander Ford: Dlaczego reżyser "Krzyżaków" popełnił samobójstwo?
Do historii polskiego kina przeszedł jako reżyser superprodukcji "Krzyżacy", jednak Aleksander Ford przysłużył się światowej kinematografii także jako pedagog. To jego uczniami w Szkole Filmowej byli m.in. Roman Polański i Andrzej Wajda. Życie reżysera miało jednak tragiczny finał - Aleksander Ford popełnił samobójstwo, wieszając się w amerykańskim motelu po tym, jak jego żona wniosła pozew o rozwód.
Aleksander Ford przyszedł na świat 24 listopada 1908 roku we Lwowie jako Mosze Lifszyc. Pierwsze filmy realizował jeszcze przed wybuchem II wojny światowej - znalazł się wśród nich m.in. cykl dokumentów o osadnikach żydowskich w Palestynie. W trakcie wojny kręcił filmy szkoleniowe dla Armii Czerwonej. Był także kierownikiem Czołówki Filmowej Wojska Polskiego przy 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, będąc twórcą pierwszego w powojennej Polsce filmu dokumentalnego "Majdanek - cmentarzysko Europy".
Po zakończeniu II wojny światowej Aleksander Ford został wykładowcą łódzkiej Szkoły Filmowej, zaczął także realizować filmy fabularne. Pierwszym z nich była "Ulica graniczna" - wojenna opowieść o losie warszawskich dzieci i ich rodzin.
"Film Aleksandra Forda jest prostą i bezpośrednią opowieścią o bolesnych doświadczeniach narodu, który spośród innych narodów najpełniej, najgłębiej doznał okropności wojny bez możliwości gorzkiej, ale i dumnej chwały militarnych zwycięstw" - pisał krytyk francuskiego magazynu "L'Ecran français". Film spotkał się z pozytywnym odbiorem nie tylko w Polsce i we Francji, ale równie
ż w Pradze i Wenecji, gdzie na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym otrzymał w 1948 r. Złoty Medal za najlepszy film.
W kolejnych latach Ford zrealizował m.in. biograficzną "Młodość Chopina" (1951), jak i neorealistyczny dramat społeczny "Piątka z ulicy Barskiej" (1953), za który nagrodzono go za najlepszą reżyserię na festiwalu filmowym w Cannes. W 1958 roku zrealizował zatrzymaną przez cenzurę ekranizację książki Marka Hłaski "Ósmy dzień tygodnia" (film trafi do kin dopiero w 1983 roku). "Reżyserzy w Polsce widzą tylko picie wódki" - skrytykował go po projekcji filmu I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka.
Ford, aby ratować swą pozycję, zaproponował więc ekranizację "Krzyżaków". I na ten pomysł Gomułka spojrzał już bardziej przychylnym okiem, widząc w nim szansę na podtrzymanie nastrojów antyniemieckich w kraju. Poza tym film idealnie wpasowywał się w zaplanowane na lipiec 1960 r. uroczyste obchody 550. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. "Krzyżacy" okazali się kasowym sukcesem, w trakcie czterech miesięcy od premiery film obejrzało aż 5 milionów Polaków.
Jak zwykle nosem kręcili krytycy. "Byłoby chyba błędem uważać 'Krzyżaków' za kamień milowy w osiągnięciach sztuki filmowej" - to tylko jedna z opinii, autorstwa Jerzego Toeplitza. Na szczęście z polskimi recenzentami najwyraźniej nie zgodził się słynny amerykański reżyser Martin Scorsese, który uznał "Krzyżaków" za jedno z arcydzieł polskiej kinematografii i w 2014 roku wybrał dzieło Aleksandra Forda do prezentacji w USA i Kanadzie w ramach festiwalu polskich filmów "Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema".
Po sukcesie "Krzyżaków" Aleksander Ford zrealizował w Polsce jeszcze tylko jeden film - "Pierwszy dzień wolności" (1964) z głównymi rolami Tadeusza Łomnickiego i Beaty Tyszkiewicz. W 1968 roku, wskutek antysemickiej nagonki, został zmuszony do opuszczenia ojczyzny.
Wcześniej wstrzymano realizację jego filmu "Doktor Korczak" oraz rozwiązano prowadzony przez niego Zespół Studio. Po przymusowej emigracji Forda wprowadzono zakaz wymieniania jego nazwiska w mediach.
Po opuszczeniu Polski Aleksander Ford próbował rozpocząć nowe życiu w Izraelu, Niemczech oraz Austrii; w końcu osiadł na stałe w Danii, gdzie towarzyszyła mu żona - amerykańska aktorka Eleanor Griswold, którą reżyser, jeszcze podczas pobytu w Polsce, odbił krytykowi filmowemu Zbigniewowi Kałużyńskiemu.
Małżeństwo Forda nie należało jednak do szczęśliwych. Żona reżysera zdecydowała się na wyjazd do Stanów Zjednoczonych, zabierając ze sobą dzieci. Ford został sam w domu w Kopenhadze. Reżyser próbował utrzymywać kontakt z mieszkającą w miejscowości Naples na Florydzie rodziną, jednak kiedy Griswold wniosła pozew o rozwód, pojechał do Ameryki tylko po to, by popełnić samobójstwo.
4 kwietnia 1980 powiesił się w motelowym pokoju w Naples. Wcześniej nagrał pożegnalną taśmę dla córki i żony.
Czytaj więcej:
Brad Pitt dusił własne dziecko? Jest odpowiedź!
Ruszył proces Kevina Spaceya. Aktor twierdzi, że jest niewinny
"Miłość na pierwszą stronę": Ja cię kocham, a ty pstryk [recenzja]
