Angelus

"Angelus" to nowy film Lecha Majewskiego, twórcy m.in. "Wojaczka" i "Basquiata". Punktem wyjścia dla fikcyjnej filmowej historii jest historia prawdziwa: dzieje zdumiewającego i niezwykłego, w skali światowej, fenomenu, jakim była janowska gmina okultystyczna, działająca na Śląsku w latach 30. i w dwóch pierwszych dekadach powojennych. Fenomen ten - świadomie w PRL fałszowany - zaistniał w powszechnej świadomości jedynie dzięki jednemu swemu aspektowi: dzięki malarstwu członków gminy, które w kilku przypadkach (Teofil Ociepka, Erwin Sówka) osiągnęło - w kategorii malarstwa naiwnego - światowy sukces. Twórczość owa przesłoniła to, co było jej przyczyną i źródłem: hermetyczne nauki i praktyki alchemiczne oraz teozofię janowskich okultystów. Film opowiada historię całkowicie fikcyjną, ale mocno zakorzenioną w faktach. Wszystkie postacie - ich losy, charaktery, poglądy i dążenia; wszystkie zdarzenia i sytuacje, a także aura duchowa i emocjonalna filmu - są konsekwentnie wywiedzione z autentycznej rzeczywistości. Są jakby dopowiedzeniem, domyśleniem do końca - istniejących realnie możliwości, poprowadzeniem ich dalej. Czas i miejsce akcji filmu są konkretne i wyraźnie określone: Śląsk (Katowice, Janów, Nikiszowiec); wczesne lata 50. (i dwie sceny retrospektywne: rok 1939) zachowany zostaje pełny realizm: krajobrazów, wnętrz, całego świata przedstawionego, a także: sytuacji i postaci (język, stroje itd.). Film ma mocno zarysowaną oś konstrukcyjną: jest nią przygotowanie do ofiary i droga na miejsce jej spełnienia (dziejące się w czasie współczesnym filmu). Od tej osi narracyjnej wychodzą sekwencje retrospektywne. Poetyka "Angelusa" - filmowy "realizm magiczny" - wyprodukowany jest wprost z istoty janowskiego fenomenu. Jej podstawową zasadą jest stopienie w organiczną, integralną całość - dwóch rzeczywistości: realnej (konkretnej i historycznej: Śląsk roku 1953, codzienne życie górników) i poetyckiej (fantastycznej, magicznej, wizyjnej). Te poetyckie wizje - postrzegano tylko przez Wtajemniczonych - istnieją realnie, bez żadnej umowności, w konkretnych miejscach i czasie, na takich samych prawach jak np. kopalnia, hałdy czy wózki z węglem. I tak np.: Anioł daje znak z hałdy, Zwiastun wchodzi do piwiarni, a Głos - rozlega się z dworcowych megafonów; Anioł, Zwiastun i Głos - realne, ale widziane i słyszane tylko przez wybranych. W warstwie obrazowej zasadą jest jednocześnie: maksymalne skontrastowanie elementów realnej i poetyckiej rzeczywistości, i zarazem ich organiczne połączenie w jednorodny związek. Wewnątrz tej poetyki w "Angelusie" mieści się całe bogactwo tonacji emocjonalnych i stylistycznych, gwarantuje je - opowiadana historia. Od realizmu - po magiczny surrealizm; od komizmu (pilnowanie Rudolfa przed utratą dziewictwa, podchody pod komitet) po tragizm i patos (sceny ostatnie); od suspensu ("fałszywy trop") po sceny symboliczne. Przesłanie i sens filmu są oczywiste: to obrona poetyckiej, metafizycznej wrażliwości i wyobraźni, postawy poszukiwania Tajemnicy i Sensu; a historycznie: to realna obrona człowieka przed niszczącym jego duchowość - materializmem, technicyzmem, totalitaryzmem. Historia bohaterów "Angelusa" - zwraca uwagę na inną głębszą rzeczywistość, wyzwala myśl i wyobraźnię widza z kolein i rutyny codzienności. Ofiara, którą dla ocalenia Ziemi chcą złożyć Teofil i jego uczniowie, jest przestrogą: przyniesie ocalenie od zagłady kosmicznej, z Saturna, ale w gruncie rzeczy - od zagłady ziemskiej, sprowokowanej przez ludzi, sprzeniewierzających się boskim i naturalnym prawom, sprowokowanej przez bezduszną cywilizację.