Krzysztof Zanussi z Nagrodą za Całokształt Twórczości na EnergaCAMERIMAGE
Krzysztof Zanussi jest jednym z najważniejszych przedstawicieli kina autorskiego na świecie. Będąc reżyserem i scenarzystą wszystkich swoich dzieł, wypracował własny model kina intelektualnego, skupionego nie tyle na opowiadaniu historii, co na przedstawianiu filozoficznych i etycznych problemów. Jego filmy były inspiracją dla wielu innych twórców i zdobyły szereg nagród w Polsce i za granicą. W listopadzie Krzysztof Zanussi odwiedzi Toruń, by na 31. EnergaCAMERIMAGE odebrać Nagrodę za Całokształt Twórczości dla Reżysera.
Krzysztof Zanussi przyszedł na świat 17 czerwca 1939 r. w Warszawie. Dziś uważany jest powszechnie za jednego z najważniejszych i najbardziej utytułowanych polskich filmowców, ale w młodości długo nie mógł zdecydować się, jaką drogę chciałby obrać w życiu. Jego ojciec Jerzy, inżynier budowlany włoskiego pochodzenia, pragnął, by syn poszedł w jego ślady. Oparciem dla nastoletniego Krzysztofa była matka Wanda, która powtarzała mu, żeby szukał tak długo, aż znajdzie właściwą ścieżkę. Przez pewien czas była nią fizyka, którą studiował na Uniwersytecie Warszawskim. Jak wspominał po latach, kierunek ten porzucił, gdy uświadomił sobie, że nigdy nie zostanie laureatem Nagrody Nobla. Ambicja skierowała go ku filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ale i tę drogę ostatecznie porzucił na rzecz studiów reżyserskich. Łódzką Filmówkę ukończył w 1966 r. Rok wcześniej, w 1965 r. nakręcił etiudę szkolną "Śmierć prowincjała", za którą otrzymał kilka istotnych nagród, m.in. na festiwalach w Wenecji, Mannheim i Moskwie.
Od samego początku w twórczości Krzysztofa Zanussiego dominowała tematyka moralna, filozoficzna i psychologiczna. Do jego najważniejszych filmów z lat 60. i 70. zaliczają się "Struktura kryształu" (1969 r.), opisująca losy dwóch kolegów z uniwersytetu, "Za ścianą" (1971 r.), "Iluminacja" (1972 r., uhonorowana główną nagrodą na festiwalu w Locarno) portretująca fizyka nękanego poczuciem egzystencjalnej pustki, "Bilans kwartalny" (1974 r., nominowany do Złotego Niedźwiedzia w Berlinie), "Barwy ochronne" (1976 r.) z wielką rolą Zbigniewa Zapasiewicza, uważane za jeden z najważniejszych filmów kina moralnego niepokoju, prekursorski dla całego nurtu, oraz "Spirala" (1978 r.), za którą Zanussi został uhonorowany Nagrodą Jury Ekumenicznego podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes.
W 1980 r. artysta zrealizował "Constans", zaliczany do klasyki polskiego kina psychologicznego. Obraz został nagrodzony Nagrodą Jury oraz Nagrodą Jury Ekumenicznego podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes. W tym samym roku reżyser zrealizował "Kontrakt", który przyniósł mu Nagrodę Katolickiego Biura Filmowego (OCIC) i Nagrodę Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Wenecji.
Istotne miejsce w reżyserskim dorobku Zanussiego zajmują również na poły autobiograficzny "Cwał" (1995 r.), w którym główną rolę zagrała najważniejsza aktorka jego kina Maja Komorowska, nagrodzone Orłami w 2001 r. m.in. w kategoriach najlepszy film, reżyseria, scenariusz oraz muzyka "Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową" ze Zbigniewem Zapasiewiczem (2000 r.), a także "Persona non grata" (2005) z udziałem m.in. Zapasiewicza, Jerzego Stuhra oraz Andrzeja Chyry.
W ostatnich latach Zanussi wyreżyserował m.in. "Obce ciało" (2014), "Eter" (2018) i "Liczbę doskonałą" (2022).
"Choć Krzysztof Zanussi uchodzi niekiedy za twórcę akademickiego, to jednak wiele jego filmów stanowi w istocie kopalnię pomysłów formalnych. W jego twórczości znaleźć można dzieła improwizowane ('Za ścianą'), eseje audiowizualne ('Iluminacja' i 'Lekcja anatomii'), eksperymenty narracyjne ('Hipoteza'), a także filmy utrzymane w poetyce kina gatunków ('Morderstwo w Catamount' oraz 'Serce na dłoni')" - pisze na stronie Camerimage dr Robert Birkholc.
Zanussi jest również wykładowcą akademickim i autorem książek dotyczących m.in. teorii filmu. Za swoją działalność został uhonorowany m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999 r.), Złotym Medalem Zasłużony w Kulturze Gloria Artis (2005 r.) oraz ukraińskim Orderem Księcia Jarosława Mądrego V Stopnia (2009 r.). W marcu br. otrzymał Orła za osiągnięcia życia, czyli jedną z kategorii specjalnych Polskich Nagród Filmowych, przyznawanych przez członków Polskiej Akademii Filmowej (PAF).
Reżyser bywa określany mianem "ojca duchowego kina polskiego". "Jego twórczość filmowa jest z jednej strony wyrzutem sumienia dla tych wszystkich, którzy sprzedają swe człowieczeństwo, z drugiej strony jest ona nadzieją dla tych, którzy popadają w rozpacz. Stawia im przed oczy Zanussi ludzką godność jako najwyższą wartość, której nikt człowiekowi nie może wbrew jego woli odebrać" - pisał prof. UKSW ks. Janusz Balicki w publikacji "Personalizm etyczny twórczości filmowej Krzysztofa Zanussiego".
W 2019 roku Zanussi otrzymał Orła za całokształt twórczości. Statuetkę odebrał z rąk Mai Komorowskiej. Wcześniej jednak otrzymał długie owacje na stojąco od zgromadzonych na sali twórców polskiego kina. "Orły to jest ładny symbol. (...) Są symbolem wolności. A sztuka nie może istnieć bez wolności" - mówił Zanussi. "Dziś my, twórcy audiowizualnych opowieści, mamy przed sobą trudną sytuację. Bo świat żyje bez marzeń". Na koniec twórca "Kontraktu" życzył sobie żartobliwie, by "ta nagroda nie miała charakteru nagrobka".
W tym samym roku na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni reżyser "Iluminacji" otrzymał Platynowe Lwy za całokształt twórczości.
