"Postrzyżyny": Postrzyżyny ? współpraca Jiríego Menzela i Bohumila Hrabala

Specjalistą od filmowania prozy Hrabala jest Jirí Menzel (ur. 1938). Za Pociągi pod specjalnym nadzorem (1966) dostał Oscara.

Filmowe Postrzyżyny duetu Hrabal - Menzel to już rok 1980. Po wydarzeniach z 1968 r. obaj panowie byli "na indeksie". Pierwszy "schronił się" w teatrze, drugi pisał w domu, który kupił w Kersku. Gdy jednak nieco się "pokajali", przywrócono ich do łask.

Do opowieści o Nymburku, gdzie wychowywał się mały Hrabal, Menzel potrzebował idealnie dobranej obsady. Francina, ojca Hrabala i pedantycznego zarządcę browaru, zagrał Jirí Schmitzer, spotkany w Studiu Dramatycznym w Ustii nad Łabą. Jaromír Hanzlík dwukrotnie odmawiał przyjęcia roli hałaśliwego obieżyświata stryja Pepina, aż w końcu uległ. Najważniejsza była jednak piękna Maria o długich blond włosach. Menzel zaproponował ją Magdzie Vásáryovej, a potem ogarnęły go wątpliwości. Uspokoił się dopiero wówczas, gdy aktorka napisała mu w liście, że po przeczytaniu scenariusza (w którym sporo się je!) poczuła głód.

Menzel tak wspominał robotę z Hrabalem: "Scenariusz ?Postrzyżyn? tworzyliśmy wspólnie, a raczej ja mówiłem o swoich odczuciach, a on to po swojemu zapisywał. Współpracuje się z nim wspaniale; pracę nad scenariuszem traktuje on tak, jakby pisał nową książkę. W ten sposób współtworzy styl filmu, a to jest dla mnie najważniejsze. Hrabal nie uczestniczy w realizacji filmu, choć go zapraszamy. Czasami jednak przychodzi popatrzeć, ale jest tak wstydliwy i nieśmiały, że w żaden sposób nie wtrąca się do mej pracy ani do obsady aktorskiej."

I znów krytyka nie kryła zadowolenia: "Styl filmu wyznacza znakomicie odtworzona atmosfera epoki, owego przechodzenia od monarchii austro-węgierskiej do okresu dziecinnego zachwytu nad nowymi wynalazkami technicznymi - ?patentowanymi nawlekaczami igieł?, ?wzmacniaczami mięśni? czy ?wszystkoleczącymi elektroprądami?, którymi obdarowuje się małżeńska para...".

Gazeta Wyborcza 2004-11-29, Jacek Szczerba

W historii kina Europy Środkowej i Wschodniej jednym z pierwszych punktów na każdej liście jest Czeska Nowa Fala, zaś centralną pozycję zajmują tu dwa nazwiska: reżysera Jiríego Menzela oraz autora Bohumila Hrabala. Filmy, które robili, reprezentowały lekkość i delikatność w ukazywaniu codziennego życia, która dała Czeskiej Nowej Fali ogromne uznanie.

Fabuła filmu Menzela Postrzyżyny oparta jest na opublikowanej w latach siedemdziesiątych powieści Bohumila Hrabala. Autor opowiada o swoich rodzicach, o początku nowej epoki, gdy magia technologii objawiała się przez pojawienie się motocykli, samochodów, elektryczności, krótkich spódnic i krótkich włosów u kobiet. W adaptacji filmowej Menzel zmienia kolejność zdarzeń. Hrabal używa figury swojej matki jako narratora, reżyser zmienia sposób opowiadania historii poprzez narrację w trzeciej osobie. Menzel także pomija pewne elementy okrucieństwa, np. obcięcie przez Maryśkę ogona psu ze względu na nadejście nowych czasów, w których wszystko wydaje się krótsze - od długości podróży do długości spódnicy.

Jednym ze znaków rozpoznawczych Menzela jest wymyślanie scen, które są bardzo zbliżone do wydarzeń w książce. Taką sceną jest patroszenie świni: Maryśka goni rzeźnika i doktora, aby wymazać ich krwistym mięsem. Jest to powrót do ceremonialnych aspektów codziennej egzystencji, w której zabijanie świni staje się pogańskim rytuałem. Podobny ton ceremonii pojawia się pomiędzy Maryśką a Francinem. Rytuał szukania prezentów to nie tylko erotyczna gra, ale zwykły moment, który staje się wyjątkowym wydarzeniem.

Od samego początku kręcenia filmów Menzel był związany z Hrabalem. Style obu twórców są tak zbliżone, że trudno powiedzieć, które elementy należą do filmowego stylu Menzela, a które pochodzą od Hrabala.

Ivana Košuličová, Central Europe Review