Lot nad kukułczym gniazdem

Stany Zjednoczone, rok 1963. Randle Patrick Murphy (Jack Nicholson) jest pełnym życia kryminalistą, który chcąc skrócić kolejną "odsiadkę" postanawia udawać chorego psychicznie. Skierowany na obserwację lekarską trafia do szpitala dla umysłowo chorych, gdzie władzę sprawuje spokojna, ale bezwzględna siostra Mildred Ratched (Louise Fletcher). Pojawienie się Murphy'ego i jego ekscentryczne zachowanie wprowadza w placówce sporo zamieszania. Kryminalista szybko zaprzyjaźnia się z innymi pacjentami: nerwowym Billym Bibbitem (Brad Dourif), zdziecinniałym Charliem Cheswickiem (Sydney Lassick), cierpiącym na paranoję Martinim (Danny DeVito), wykształconym Dalem Hardingiem (William Redfield) i milczącym, potężnym indianinem - "Wodzem" Bromdenem (Will Sampson). Wraz z nimi rzuca wyzwanie siostrze Ratched burząc panujące do tej pory w szpitalu rygor i porządek. Kiedy bez wiedzy siostry Murphy zabiera pacjentów na wycieczką poza ośrodek, a później organizuje nielegalną libację alkoholową na terenie szpitala, siostra Ratched postanawia pokazać mu kto tu rządzi. Konflikt pomiędzy kryminalistą i pielęgniarką zaostrza się, a tragiczny finał wisi w powietrzu... "Lot nad kukułczym gniazdem" jest ekranizacją głośnej, wydanej po raz pierwszy w 1962 roku powieści Kena Keseya pod tym samym tytułem. Uznana przez dziennik "TIME" za jedną z najwybitniejszych książek angielskojęzycznych od samego początku cieszyła się dużym zainteresowaniem producentów filmowych. Prawa do jej adaptacji ostatecznie kupił Kirk Douglas, który na podstawie powieści wystawił sztukę teatralną. Kilka lat po jej premierze jego syn - Michael Douglas - postanowił zrealizować ekranizację książki Keseya debiutując tym obrazem w roli producenta filmowego. Reżyserię "Lotu nad kukułczym gniazdem" powierzono Milośowi Formanowi, emigrantowi z Czechosłowacji, gdzie stworzył wybitne i do dziś popularne dzieła: "Pali się, moja panno" (1967), "Miłość blondynki" (1965) czy "Czarny Piotruś" (1964). Do roli Murphy'ego początkowo usiłowano namówić Marlona Brando i Gene'a Hackmana, a kiedy obaj odmówili zaproponowano ją Jackowi Nicholsonowi, który miał już za sobą udane i nominowane do Oscara? kreacje w filmach "Swobodny jeździec" Dennisa Hoppera, "Pięć łatwych utworów" Boba Rafelsona oraz "Chinatown" Romana Polańskiego. Rola w "Locie nad kukułczym gniazdem" przyniosła mu pierwszą w karierze Nagrodę Akademii w kategorii "najlepszy aktor". W postać siostry Ratched wcieliła się Louise Fletcher, amerykańska aktorka młodszym widzom doskonale znana z roli w popularnym serialu "Star Trek: Stacja kosmiczna 9". Kreacja w "Locie nad kukułczym gniazdem" przyniosła jej pierwszego i, jak na razie, ostatniego Oscara? w kategorii "najlepsza aktorka". W "Locie nad kukułczym gniazdem" po raz pierwszy przed kamerami wystąpili: Brad Dourif (późniejsza gwiazda serialu "Deadwood" i superprodukcji "Władca Pierścieni: Dwie wieże" oraz "Władca Pierścieni: Powrót króla"), Christopher Lloyd (późniejsza gwiazda trylogii "Powrót do przyszłości") oraz Will Sampson, jeden z najwybitniejszych indiańskich aktorów filmowych wszech czasów. Obok nich w obsadzie filmu znaleźli się m.in. Danny DeVito (który wcześniej wystąpił już w scenicznej adaptacji "Lotu..."), Ted Markland, Vincent Schiavelli i Mews Small. Zdjęcia do filmu przebiegały w niezwykle twórczej atmosferze. Scenariusz był filmowany w porządku chronologicznym (poza sceną wycieczki na ryby, która została zrealizowana na końcu), co pomogło aktorom lepiej wczuć się w rolę. Kamera pracowała praktycznie cały czas rejestrując nie tylko odgrywane przez aktorów sceny, ale również to, co działo się przed lub po nich. Dzięki temu Milos Forman, kiedy rozpoczął już prace nad montażem filmu, miał do swojej dyspozycji bardzo dużo wyjątkowego materiału, z którego potrafił zrobić dobry użytek. Dla przykładu, jedna z najwybitniejszych i najbardziej znanych scen w "Locie...", w której siostra Ratched obserwuje przyprowadzonego z niezwykle okrutnego zabiegu Murphy'ego została zarejestrowana w sytuacji kiedy... aktorka sceptycznie wpatrywała się w reżysera tłumaczącego jej jedną ze scen. Uroczysta premiera filmu odbyła się 19 listopada 1975 roku w Nowym Jorku i Los Angeles. Obraz został entuzjastycznie przyjęty przez widzów i krytyków. W następnym roku obraz zdobył 5 Oscarów? w najważniejszych kategoriach: najlepszy film (nagrodę otrzymali producenci: Michael Douglas i Saul Zaentz), najlepsza reżysera (Milos Forman), najlepszy aktor (Jack Nicholson), najlepsza aktorka (Louise Fletcher) oraz najlepszy scenariusz adaptowany (Laurence Hauben i Bo Goldman). W tym samym roku "Lot nad kukułczym gniazdem" otrzymał 6 Złotych Globów, we wszystkich kategoriach, w których był nominowany, w tym dla najlepszego filmu-dramatu, za najlepszą reżyserię oraz najlepsze role pierwszoplanowe. W 1977 roku obraz Milosa Formana otrzymał ponadto 6 nagród Brytyjskiej Akademii Filmowej i Telewizyjnej w kategoriach: najlepszy film. najlepszy reżyser, najlepszy aktor, najlepsza aktorka, najlepszy aktor drugoplanowy (Brad Dourif) oraz najlepszy montaż (Ricard Chew, Lynzee Klingman, Sheldom Kahn). Dziś "Lot nad kukułczym gniazdem" jest jednym z bezdyskusyjnych arcydzieł światowego kina i jednym z kilku filmów w historii, które zdobyły Oscary? w 5 najważniejszych kategoriach (najlepszy film, najlepszy aktor, najlepsza aktorka, najlepszy reżyser i najlepszy scenariusz). Oprócz niego ta sztuka udała się jedynie komedii "Ich noce" Franka Capry z 1934 roku oraz "Milczeniu owiec" Jonathana Demme'a.