Wojciech Jerzy Has: Wizjoner polskiego kina

Wojciech Jerzy Has zmarł 3 października 2000 roku w Łodzi, w wieku 75 lat. W środę, 1 kwietnia 2020 roku, twórca obchodziłby 95. urodziny. Dlaczego wciąż warto o nim pamiętać i przypominać jego filmy?

Autor takich dzieł, jak "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Lalka", "Sanatorium pod Klepsydrą", "Pętla", "Pożegnania", "Szyfry" czy "Jak być kochaną" był outsiderem w środowisku polskich filmowców - zarówno ze względu na tematy, które podejmował, jak i nieszablonowy styl bycia. Konsekwentnie realizował swój własny program artystyczny, unikając politycznych, czy komercyjnych uwarunkowań w swojej twórczości.

Do kogo kierował swoje filmy? Mówił tak: "Ludzie dzielą się na takich, którzy dzielą się logiką i na tych, których wyobraźnia lubi ponosić. (...) Nie muszę dodawać, że ja cenię tych drugich, z wyobraźnią nieskrępowaną logiką". I dodawał: "Nie chodzi mi o to, aby robić filmy w ogóle. Idzie mi o to, aby robić swoje filmy".

Filmy Wojciecha Jerzego Hasa znane są z perfekcyjnie dopracowanych kadrów. Artysta był bezkompromisowy w poszukiwaniu doskonałego kształtu swoich dzieł. Między innymi z tego właśnie powodu Has uznawany jest za jednego z najwybitniejszych reżyserów kina światowego. Jego kinem zachwycali się między innymi Martin Scorsese i Luis Bunuel).

Filmy Hasa zawsze wymagały dużych nakładów finansowych. W jednym z wywiadów artysta przyznawał: "Zawsze paraliżuje mnie świadomość tego, że robię filmy kosztowne, które na polskim rynku nie mogą się zwrócić i wydaję społeczne pieniądze na cele społeczne - może nie pierwszorzędne?".

Wojciech Jerzy Has urodził się 1 kwietnia 1925 roku w Krakowie. Ukończył krakowską Szkołę Handlową, a następnie Szkołę Przemysłu Artystycznego na Wydziale Grafiki. W 1945 roku wstąpił na ASP w Krakowie i studiował w pracowni prof. Eibischa.

Jako filmowiec rozpoczął pracę w Wytwórni Filmów Dokumentalnych. W latach 1951-1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi realizując filmy dokumentalne, oświatowe i instruktażowe. Był związany także z Zespołem Autorów Filmowych Syrena, Iluzjonem i Zespołem Kamera. Wykładał na wydziale reżyserii w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Pełnił także funkcję dziekana tego wydziału (1989-90) i rektora uczelni (1990-96).

W 1988 roku otrzymał tytuł honorowy Rady Państwa "Zasłużony dla kultury polskiej". 10 lat później, 16 października 1998 roku, na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi odsłonięto gwiazdę Hasa w Alei Gwiazd.

Wojciech Jerzy Has zapisał się w polskiej sztuce filmowej jako reżyser głośnych obrazów, będących adaptacjami literatury pięknej, takich jak: "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Lalka" czy "Sanatorium pod Klepsydrą".

Zrealizował wiele filmów na podstawie własnych scenariuszy. Do jego najwcześniejszych obrazów należą: "Harmonia" (1948), "Pętla" (1957), "Pożegnania" (1958), "Wspólny pokój" (1959) i "Rozstanie" (1960).

W latach 60. stworzył swoje najsłynniejsze filmy: "Rękopis znaleziony w Saragossie" (1964), "Lalkę" (1968) i "Sanatorium pod Klepsydrą" (1973). Powstały wówczas także: "Złoto" (1961), "Jak być kochaną" (1962) oraz "Szyfry" (1966).

Wyreżyserował również: "Nieciekawą historię" (1982), "Pismaka" (1984), "Osobisty pamiętnik grzesznika... przez niego samego spisany" (1985) i "Niezwykłą podróż Baltazara Kobera" (1988).

Ostatnie lata swojego życia artysta poświęcił wykładom na Łódzkiej Szkole Filmowej, gdzie zresztą pracował od lat 70. XX wieku. W 1996 roku skończyła się jego rektorska kadencja w Łódzkiej Szkole Filmowej. Zmarł cztery lata później, 3 października 2000 roku.

Był laureatem wielu prestiżowych wyróżnień, między innymi nagród FIPRESCI na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno (za "Pożegnania") oraz na MFF w Bejrucie (za "Jak być kochaną"), a także Nagrody Jury na Festiwalu Filmowym w Cannes (za "Sanatorium pod Klepsydrą").

Był również Komandorem Orderu Odrodzenia Polski.