3 pokoje melancholii

Media przedstawiają świat wojny z perspektywy walczących na froncie żołnierzy, sprzecznych interesów państw czy grup wyznaniowych. Rzadziej – cywilnych uczestników tragicznych zdarzeń. Fińska reżyserka PIRJO HONKASALO spróbowała zobrazować jeden z największych konfliktów współczesnego świata z jeszcze innego punktu widzenia. Bohaterami „TRZECH POKOI MELANCHOLII” są kilkunastoletni mieszkańcy Petersburga, Groznego i Inguszetii. Wraz z nimi poznajemy realia wojny rosyjsko-czeczeńskiej, która nadal – mimo licznych zabiegów mediacyjnych – zbiera swoje krwawe żniwo. Kręcony kilka lat temu film jest wciąż boleśnie aktualny w świetle zamachów terrorystycznych, jakie wstrząsają ostatnio tamtą częścią świata. Reżyserka nie kreśli jednak ram historycznych konfliktu, nie analizuje jego przyczyn, nie szuka winnych. Skupia się na ofiarach. Tytułowe trzy pokoje to trzy poetyckie podróże w głąb świata emocjonalnego małych Rosjan i ich muzułmańskich sąsiadów – Czeczeńców. Każda z części-pokoi ma własny klimat pozwalający widzowi przenieść się w intymną rzeczywistość bohaterów. Pierwszy pokój („longing”) to spotkanie z 10-letnimi kadetami z założonej przez Władimira Putina akademii wojskowej w Kronsztadzie, niedaleko Petersburga. Werbowani często wprost z ulicy chłopcy łączą tu naukę z wojskowym szkoleniem mając wkrótce zapełnić szeregi elit rosyjskiego imperium. Życiorysy kadetów są bardzo podobne: sieroctwo, alkoholizm rodziców. Ale są też sytuacje paradoksalne: pochodzący z Groznego 14-letni Sergej marzy o karierze oficera w rosyjskiej armii. Drugi pokój („breathing”) to czarno-biała impresja ze zrujnowanej stolicy Czeczenii – Groznego. Na ruinach domów dzieci bawią się w wojnę strzelając do siebie z papierowych pistoletów. Po ulicach na poły wymarłego miasta krąży Hadizhat Gataeva od kilku lat ratująca czeczeńskie sieroty. Teraz musi dokonać jednej z wielu niełatwych decyzji – zabrać trójkę kilkulatków ich umierającej matce, która nie ma już sił ani środków, by się nimi opiekować. Wraz z Hadizhatą trafiamy do trzeciego pokoju („remembering”), gdzie poznajemy grupę jej małych podopiecznych. Wśród przeszło 60-ciorga maluchów są 11-letni Aslan wykorzystany seksualnie przez rosyjskiego żołnierza i 12-letni Adam, którego ojciec został zamordowany podczas I wojny czeczeńskiej. 19-letnia Milana, zgwałcona w wieku 12 lat na ulicy Groznego przez rosyjskiego żołdaka, pomaga swojej opiekunce. Jasnowłosy Aslan jest z pochodzenia Rosjaninem, ale dobrowolnie przechodzi na islam manifestując swój bunt wobec tragedii, jaka stała się udziałem jego samego i jego rówieśników. „TRZY POKOJE MELANCHOLII” to autorskie dzieło PIRJO HONKASALO, która nie tylko jest jego reżyserką, ale też autorką scenariusza, montażystką i współproducentką. To również ona stała za kamerą podczas realizacji. Zdjęcia do filmu były kręcone przez cztery lata w Rosji, Czeczenii i Inguszetii, nierzadko z narażeniem życia członków ekipy. Wystudiowanym kadrom towarzyszy sugestywna muzyka Sanny Salmenkallio, w której wykorzystano motywy chórów cerkiewnych. Reżyserka długo kontempluje pozornie błahe szczegóły tj. porzucone w zrujnowanych mieszkaniach przedmioty czy insygnia na wojskowych czapkach. Prawdziwą siłą filmowego wyrazu są tu jednak przejmująco smutne twarze małych kadetów i ich rówieśników z Groznego. “Kiedy dzieci z Czeczenii po raz pierwszy opowiedziały mi swoje historie wyobraziłam sobie, jaki wpływ będzie miało to co przeszły na ich całe późniejsze życie” – opowiada Honkasalo – „Ich dusze cały czas są pełne powstrzymywanego smutku i żółci, która może nieoczekiwanie wybuchnąć”. Kadeci z Kronsztadu i mieszkańcy sierocińca Hadizhaty oglądają ten sam dziennik telewizyjny relacjonujący terrorystyczny zamach na moskiewski Teatr na Dubrowce. Jakie emocje towarzyszą im podczas projekcji? Czy mali bohaterowie filmu są skazani na to, że wkrótce spotkają się na wojennym froncie po przeciwnych stronach barykady?