Pamiętajmy o tych, którzy odeszli

Z okazji uroczystości Wszystkich Świętych i Dnia Zadusznego przypominamy znane osoby, związane z polskim i światowym kinem, które odeszły w ciągu minionych 12 miesięcy.

3 listopada zmarł kompozytor Jerry Bock, autor "Skrzypka na dachu" - musicalu po dziś dzień cieszącego się niesłabnąca popularnością.

11 listopada odszedł włoski producent filmowy Dino De Laurentiis. Łącznie wyprodukował prawie 500 filmów. Wraz z Carlo Pontim wyprodukował m.in. film "La Strada" (1954) czy "Noce Cabirii" (1956) w reżyserii Federico Felliniego. Oba filmy zdobyły Oscara w kategorii najlepszego filmu obcojęzycznego. Był również producentem "Wojny i Pokoju" (1956) z Audrey Hepburn czy "Trzech dni Kondora" (1975) z Robertem Redfordem. W 1976 roku wyprodukował remake "King Konga", a osiem lat później "Bunt na Bounty" z Melem Gibsonem. Był producentem kilku adaptacji powieści Stephena Kinga, a także "Hannibala" (2001) w reżyserii Ridleya Scotta oraz filmu "Hannibal - Po drugiej stronie maski" (2007).

19 listopada zmarł polski kompozytor muzyki filmowej i teatralnej Piotr Hertel, twórca muzyki do piosenek, m.in. "Parasolki" i "Moja Bezsenność" do słów J. Słowikowskiego, a także autor muzyki do seriali dla dzieci: "Miś Uszatek", "Mały Pingwin Pik-Pok" czy "Trzy misie" i "Plastusiowy Pamiętnik".

Aktorka Barbara Klimkiewicz zmarła 24 listopada. Była aktorką Teatru Dramatycznego w Warszawie, grała w serialach "Alternatywy 4", "Noce i dnie", "Stawka większa niż życie", filmach "Jeśli się odnajdziemy", "Zagrożenie", "Przerwany lot" i w radiowych "Matysiakach".

30 listopada zmarła Gabriela Kownacka, polska aktorka Teatru Narodowego w Warszawie, odtwórczyni pamiętnej roli Anity w komedii muzycznej "Hallo Szpicbródka". W swojej karierze zagrała około 50 ról filmowych. Występowała w filmach m.in. Andrzeja Wajdy, Jerzego Zaorskiego i Jerzego Hoffmana. W jej filmografii znajdują się takie pozycje jak "Wesele", "Trędowata", "Halo Szpicbródka", "Dziecinne pytania", "Nadzorze", "Przypadki Piotra S.", "Kronika wypadków miłosnych", "Fuks" czy "Kilerów dwóch". Wielu kojarzy ją z sympatycznej roli Anki w popularnym serialu "Rodzina zastępcza" (1999-2009). Występowała też w innych telewizyjnych produkcjach - "Matki, żony i kochanki" (1995), "Na dobre i na złe" (2002) oraz "Dwie stronny medalu" (2006-07).

4 grudnia odszedł Adam Iwiński - polski reżyser i aktor. Był m.in. współtwórcą serialu "M jak miłość", m.in. samodzielnie wyreżyserował ponad 30 odcinków tej telenoweli.

11 grudnia zmarła polska aktorka teatralna i filmowa Urszula Modrzyńska, pamiętna Jagienka z filmu "Krzyżacy" Aleksandra Forda. Zadebiutowała w 1949 roku w Teatrze im. Wilama Horzycy w Toruniu.

15 grudnia zmarł amerykański reżyser, scenarzysta i aktor Blake Edwards. Twórca m.in. "Śniadania u Tiffany'ego" i serii "Różowa Pantera". Laureat honorowego Oscara za całokształt twórczości w 2004 r.

2 stycznia zmarł brytyjski aktor Pete Postlethwaite. Znany z filmów "W imię ojca", "Ostatni Mohikanin" czy "Kroniki portowe". Za rolę w dramacie "W imię ojca" Jima Sheridana został w 1994 nominowany do Oscara w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy. W 1988 roku zagrał Józka w obrazie Agnieszki Holland "Zabić księdza", dziele opartym na podstawie wydarzeń związanych z zabójstwem księdza Jerzego Popiełuszki. Do jednej z jego najlepszych ról należy także postać prawnika Kobayashiego w filmie Bryana Singera "Podejrzani" (1995). Dwa lata później artysta zagrał w kolejnym obrazie wyreżyserowanym przez polskiego reżysera, "Bandycie" Macieja Dejczera.

7 stycznia zmarł Krzysztof Kolberger - jeden z najwybitniejszych polskich aktorów. Miał 60 lat. Najbardziej pamiętany z ról w "Dziadach" i "Weselu", odczytał też testament Jana Pawła II w czasie żałoby po śmierci papieża, co uznał za jedno ze swoich najważniejszych zadań aktorskich. Kolberger wystąpił w ponad 70 filmach. Jedną ze swoich pierwszych ról zagrał w "Mazepie" Gustawa Holoubka z 1975 r. Wśród kolejnych były m.in. role w "Kontrakcie" Krzysztofa Zanussiego (1980), "Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny" Janusza Majewskiego (1982), "Jeśli sie odnajdziemy" Romana Załuskiego (1982), "Na straży swej stać będę" Kazimierza Kutza (1983), "Przyspieszeniu" Zbigniewa Rebzdy (1984) i "Dziewczętach z Nowolipek" Barbary Sass (1985). W ostatnich rolach kinowych najczęściej obsadzany był jako ksiądz. W takim charakterze pojawił się w: "Katyniu" (2007) Andrzeja Wajdy, "Mniejszym złu" (2009) Janusza Morgensterna oraz obrazie "Popiełuszko. Wolność jest w nas" (2009) Rafała Wieczyńskiego. Ostatnim filmem Kolbergera była "Moja krew" (2009) Marcina Wrony.

15 stycznia odeszła brytyjska aktorka filmowa i teatralna Susannah York. Międzynarodową sławę zdobyła rolami w filmach "Tom Jones" i "Oto jest głowa zdrajcy". Nominowana do Oscara za rolę w filmie z 1969 r. "Czyż nie dobija się koni?".

24 stycznia odszedł polski aktor filmowy i teatralny Włodzimierz Kłopocki, znany był z ról m.in. w: "Pogranicze w ogniu", "Smak ziemi", "Dni coraz dłuższe", "Stan alarmowy", "Pan na żuławach".

30 stycznia odszedł brytyjski kompozytor John Barry. Autor ścieżki dźwiękowej do 11 filmów o superagencie Jamesie Bondzie. Na swoim koncie miał pięć Oscarów ("Elza z afrykańskiego buszu" - za muzykę i piosenkę, "Lew w zimie", "Pożegnanie z Afryką", "Tańczący z wilkami"), Złoty Glob, nagrodę Grammy ("Tańczący z wilkami").

1 lutego w wieku 79 lat zmarł wieloletni aktor i dyrektor Teatru Wybrzeże w Gdańsku Stanisław Michalski. Wystąpił też w ponad 90 filmach m.in. w: "Dwaj ludzie z szafą" (1958), "Westerplatte" (1967), "Krajobraz po bitwie" (1970).

3 lutego odeszła francuska aktorka Maria Schneider. Znana z roli w skandalizującym na ówczesne czasy filmie z 1972 roku "Ostatnie Tango w Paryżu". W 1975 roku zagrała w głośnym filmie Michelangelo Antonioniego "Zawód: reporter", gdzie partnerowała Jackowi Nicholsonowi. Lata 70. były bardzo burzliwe dla artystki, która uzależniła się od narkotyków i próbowała popełnić samobójstwo. W 1974 roku ujawniła, że jest biseksualna. Odbyła również kurację w szpitalu psychiatrycznym. Schneider zagrała jeszcze w kilkunastu filmach, głównie francuskich. Ostatni obraz z nią pt. "La Clef" (Klucz) w reżyserii Guillaume'a Nicloux wszedł na ekrany w 2007 roku.

6 lutego zmarła Magdalena Tesławska, polska kostiumograf, która pracowała przy filmach m.in.: Hasa, Hoffmana, Żuławskiego, Wajdy, Kawalerowicza, Antczaka. Była autorką kostiumów do ponad 30 produkcji, m.in. "Potopu", "Szamanki", "Ogniem i mieczem", "Pana Tadeusza".

3 marca polskie kino poniosła niepowetowaną stratę - zmarła aktorka Irena Kwiatkowska - gwiazda teatru, filmu i kabaretu. Widzowie zapamiętali ją m.in. jako Kobietę Pracującą w "Czterdziestolatku" oraz matkę Pawła w serialu telewizyjnym "Wojna domowa" (1965) w reż. Jerzego Gruzy. Była gwiazdą telewizyjnego Kabaretu Starszych Panów. Miłośnicy seriali mogli ją oglądać także w "Zmiennikach" (1986) w reż. Stanisława Barei. Wystąpiła w komediach muzycznych w reż. Janusza Rzeszewskiego "Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla kasiarzy" (1978) i "Lata dwudzieste... lata trzydzieste..." (1983). Pojawiła się też w filmach "Pan Kleks w kosmosie" (1988) Krzysztofa Gradowskiego i "Rozmowy kontrolowane" (1991) Sylwestra Chęcińskiego oraz serialu "Graczykowie" (2000-2001). Ostatnie chwile życia Irena Kwiatkowska spędziła w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. "Była talentem zupełnie niepospolitym, wulkanem pomysłów. Każdy gest, spojrzenie, intonacja głosu, jego zawieszenie, pauza - to wszystko było jak muzyczna partytura, zaplanowane przez nią i doskonale wykonane" - opowiadał o niej Olgierd Łukaszewicz.

23 marca odeszła legendarna brytyjsko-amerykańska aktorka filmowa Elizabeth Taylor. Znana z licznych i burzliwych romansów, małżeństw i osobistych tragedii. Aktorka, określana mianem ostatniej z wielkich gwiazd Hollywood, wystąpiła w niemal 100 filmach. W 1999 roku Taylor znalazła się w pierwszej dziesiątce na liście największych aktorek wszech czasów, opublikowanej przez Amerykański Instytut Filmowy (AFI). Podczas swojej kariery otrzymała wiele nagród, w tym dwa Oscary: w 1961 roku za rolę Glorii Wondrous w filmie "Butterfield 8" i w 1967 roku za rolę Marthy w "Kto się boi Virginii Woolf?". Znana jest też z ról w produkcjach "Kotka na gorącym blaszanym dachu" z 1958 roku, "Kleopatra" z 1963 roku czy "Ojciec panny młodej" z 1950 roku. Od 1999 roku Taylor była członkinią Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych. Królowa brytyjska Elżbieta II z okazji nowego roku 2000 uhonorowała aktorkę tytułem damy.

23 marca zmarł aktor Antoni Jurasz, przez 35 lat związany z Teatrem Zagłębia w Sosnowcu. Publiczności znany był m.in. z roli ojca Leszka - głównego bohatera popularnego w latach 70. serialu telewizyjnego "Daleko od szosy".

30 marca odeszła gwiazda kina radzieckiego i rosyjskiego Ludmiła Gurczenko. Znana z filmów: "Syberiada", "Dwadzieścia dni bez wojny", "Pięć wieczorów", "Dworzec dla Dwojga".

9 kwietnia zmarł amerykański reżyser Sidney Lumet. Twórca m.in. "Dwunastu gniewnych ludzi", "Pieskiego Popołudnia" czy "Morderstwa w Orient Expressie". Laureat Oscara z 2005 r. za całokształt twórczości. Reżyser współpracował z takimi aktorami, jak Henry Fonda, Al Pacino, Katharine Hepburn, Ingrid Bergman, Sean Connery, Robert Duvall czy Faye Dunaway. Ostatnim filmem Lumeta był obraz z 2007 roku "Nim diabeł dowie się, że nie żyjesz", z rewelacyjną kreacją Philipa Seymoura Hoffmana.

18 kwietnia zmarł twórca Teatru Polskiego Radia, aktor i reżyser Andrzej Piszczatowski. Wystąpił w kilkudziesięciu filmach, zarówno produkcjach polskich, jak i zagranicznych, między innymi "Doktor Murek", "Młode wilki", "Boża podszewka", "Ryś".

25 kwietnia zmarł aktor teatralny Ryszard Nawrocki, znany ze sztuki dubbingu, związany ze stołecznym Teatrem Polskim. Miał 71 lat.

15 maja w wieku 55 lat zmarła aktorka Krystyna Dmochowska. Debiutowała na deskach Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze. Aktorka znana m.in. z seriali "Pierwsza Miłość" i "Świat według Kiepskich".

17 maja zmarła Ewa Szumańska-Szmorlińska, polska pisarka, reportażystka, scenarzystka filmowa, autorka słuchowisk radiowych i satyryk. Znana była m.in. z popularnej serii skeczy "Z pamiętnika młodej lekarki". Była także felietonistką "Tygodnika Powszechnego".

25 maja w wieku 55 lat zmarł aktor Edward Żentara, dyrektor tarnowskiego Teatru im. Ludwika Solskiego. Wystąpił m.in. w "Austerii", "Siekieryzadzie" czy "Pokuszeniu"oraz w popularnych serialach m.in. "Ekstradycji" i "Fali zbrodni". Za postać plastyka-karateki w dramacie Wojciecha Wójcika "Karate po polsku" (1982), rolę księdza Władysława Ryby w serialu "Trzy młyny" (1984) oraz kreację wrażliwego poety Janka Pradery w filmie poetyckim Witolda Leszczyńskiego "Siekierezada" (1985) został uhonorowany nagrodą im. Zbyszka Cybulskiego i nagrodą Złotego Ekranu przyznawaną przez tygodnik "Ekran". Jak poinformowała policja, Żentara popełnił samobójstwo w zajmowanym przez siebie mieszkaniu.

23 czerwca zmarł amerykański aktor Peter Falk. Znany z roli porucznika Columbo. Czterokrotnie zdobył nagrodę Emmy za rolę detektywa Columbo, a w 1961 i 1962 roku był nominowany do Oscara za role drugoplanowe w filmach "Arystokracja podziemi" Franka Capry i "Murder Inc." Burta Balabana i Stuarta Rosenberga. W "Graczu" Roberta Altmana zagrał samego siebie. Falk był bliskim współpracownikiem czołowego amerykańskiego twórcy niezależnego - Johna Cassavetesa. W pamięci kinomanów zapisała się jego wspaniała rola - u boku Geny Rowlands - w "Kobiecie pod presją" (1974). Pamiętną rolę zagrał również u Wima Wendersa w "Niebie nad Berlinem" (1987). Oglądaliśmy go także w filmie "Next".Wystąpił w ok. 60 filmach.

25 lipca odszedł grecki reżyser Michalis Kakojanis. Do historii filmu przeszedł dzięki realizacji "Greka Zorby" w 1964 roku. W produkcji główne role zagrali Anthony Quinn, Alan Bates i Irene Papas, a muzykę do niej skomponował jeden z najsłynniejszych greckich kompozytorów Mikis Theodorakis. Film otrzymał w 1965 roku trzy Oscary (miał siedem nominacji, w tym trzy - za najlepszy film, reżyserię i najlepszy scenariusz adaptowany - dla Kakojanisa). Ponadto Kakojanis zyskał uznanie, realizując obrazy na podstawie greckich tragedii: "Elektra" (1962), "Trojańskie kobiety" (1971) i "Ifigenia" (1977). W sumie jest reżyserem kilkunastu filmów, a także autorem scenariuszy i producentem większości z nich.

26 lipca zmarł polski aktor teatralny i filmowy Mieczysław Fiodorow. Był aktorem Białostockiego Teatru Lalek od 1972 do śmierci. Popularność zdobył rolą Burmistrza w filmach Jacka Bromskiego "U pana Boga w ogródku".

9 sierpnia zmarł scenograf Andrzej Ludwik Borecki. Stworzył scenografię do ponad 30 filmów i seriali m.in. "Doliny Issy" Tadeusza Konwickiego (1982 r.), "Stanu strachu" Janusza Kijowskiego (1989 r.) oraz "Jana Serce" Radosława Piwowarskiego.

21 sierpnia odeszła polska krytyk filmowa, eseistka, wykładowca łódzkiej PWSFTviT Maria Kornatowska. Była autorką wielu książek, między innymi wielokrotnie wznawianej monografii "Fellini" oraz wywiadu-rzeki z Agnieszką Holland pt. "Magia i pieniądze". Często pisała też o filmie polskim. Do kanonu książek o polskich filmach należą jej "Wodzireje i amatorzy", opisujący kino polskie drugiej połowy lat 70. XX wieku. W 2003 roku uhonorowano ją Nagrodą im. Bolesława Michałka. Była stałym współpracownikiem miesięcznika "Kino", pisała też w "Filmie", "Tygodniku Powszechnym", nowojorskim "Nowym Dzienniku" i innych pismach filmowych. Za całokształt swojej twórczości w roku 2009 została uhonorowana Nagrodą Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Była wieloletnim wybitnym wykładowcą łódzkiej Szkoły Filmowej, jedną z najważniejszych postaci uczelni.

6 września zmarł Janusz Morgenstern, jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów filmowych. Miał 89 lat. Zrealizował m.in. niezapomniane filmy "Do widzenia, do jutra", "Jowita" i "Trzeba zabić tę miłość" oraz seriale "Stawka większa niż życie", "Kolumbowie" i "Polskie drogi". Był dyrektorem Studia Filmowego Perspektywa w Warszawie. Andrzej Wajda zawdzięcza mu nie tylko scenę z płonącymi kieliszkami w "Popiele i diamencie" (to Morgenstern ją wymyślił), ale również zatrudnienie do głównej roli w tym filmie Zbigniewa Cybulskiego. Ostatnim filmem Janusza Morgensterna było "Mniejsze zło", zrealizowane na podstawie powieści Janusza Andermana. "Zawsze chciałem mówić o tym, co jest prawdziwe i leży w kręgu mego zainteresowania. Chodzi o to, żeby nie szukać jakiś drętwych argumentów, aby je potem za wszelką cenę uzasadniać tylko móc ustosunkować się do postawionej w filmie tezy. Moją zasadą jest tworzyć kino, które powoduje takie napięcie, że nie można oderwać od tego wzroku - powiedział w jednym z ostatnich wywiadów Morgenstern.

10 września zmarł amerykański aktor telewizyjny i filmowy Cliff Robertson. Uhonorowany w 1968 r. Oscarem za najlepszą rolę męską w filmie "Charly". Popularność przyniosły mu role m.in. w filmach "Trzy dni kondora", "Bitwa o Midway", "Ucieczka z Los Angeles", "PT-109" i "Spider-Man" oraz w serialu telewizyjnym "Waszyngton za zamkniętymi drzwiami".

17 września ceniony reżyser filmowy i teatralny Tomasz Zygadło zmarł w wieku 63 lat. Był twórcą filmów "Ćma", "Odwet", "Sceny dziecięce z życia prowincji". Artysta wyreżyserował również wiele filmów dokumentalnych (np. "Mikrofon dla wszystkich" z 1976 r.). W czasie swojej kariery dokumentalisty zrealizował ponad 20 filmów, w tym tak znane jak "Robotnicy 1971: Nic o nas bez nas" i "Przewodnik". Często też występował w filmach innych reżyserów, zagrał m.in. w "Personelu", "Bliźnie", "Aktorach prowincjonalnych" i "Łabędzim śpiewie".

17 września zmarła aktorka, reżyserka Magda Teresa Wójcik, współzałożycielka Teatru Adekwatnego. Grała m.in. u Kawalerowicza ("Matka Joanna od Aniołów"), Wajdy ("Samson"; "Człowiek z marmuru", "Bez znieczulenia"). Najbardziej znana była z roli Łucji w filmowym dramacie politycznym "Matka Królów" Janusza Zaorskiego. Był to jeden ze słynnych filmów "półkowników"; powstał bowiem w 1982 r., jednak jego premiera mogła się odbyć dopiero w 1987 roku. W tej filmowej adaptacji powieści Kazimierza Brandysa o losach prostej kobiety i jej czterech synów, przeprowadzony został gorzki rozrachunek ze stalinizmem. Za tę rolę Wójcik otrzymała w 1987 roku Złote Lwy Gdańskie dla najlepszą role kobiecą. Grała też między innymi w "Człowieku z marmuru", "Matce Joannie od Aniołów", "Sytuacjach rodzinnych". Wystąpiła też w jednym z odcinków serialu "Plebania".

25 października zmarł rumuński reżyser filmowy i teatralny Liviu Ciulei. Twórca ponad 20 filmów. Uhonorowany Złotą Palmą na Festiwalu w Cannes w 1965 r. za "Las powieszonych".