Nieudana "niezwykła" książka?

"Wiedza filmowa zmienia się bardzo szybko" - przyznała prof. Alicja Helman, zaangażowana w oba projekty wydawnicze - "Podobnie dzieje się z pewnym kanonem filmowym".

Wraz z prof. Andrzejem Pitrusem "Podstawy wiedzy o filmie" pisali początkowo z myślą o młodzieży licealnej.

"Gdy jednak pokazaliśmy materiał w wydawnictwie, usłyszeliśmy "Dla licealistów to z pewnością nie jest", stąd obok wydawnictwa słowo/obraz/terytoria, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne" - tłumaczyła Helman.

W rezultacie na polski rynek trafia doskonałe kompendium wiedzy dla wszystkich miłośników filmu. Napisane żywo i przystępnie, z niejednokrotnie intrygującymi przykładami filmowymi.

"To miała być taka kontynuacja "Historii myśli filmowej", ale w czasie prac stawała się coraz bardziej autorska. Stąd w pewnym sensie jest to książka nieudana" - żartował Pitrus.

Autorzy zdecydowali, by każdy rozdział poświęcony kolejnym elementom składowym filmu (obraz, ruch, dźwięk, itd.) został podzielony na dwie części. Rozpoczynają od krótkiego artykułu teoretycznego, by dalej przejść do analizy konkretnego dzieła filmowego pod kątem właśnie danego elementu. Dobór filmów może czasem zaskakiwać. Jest i klasyka, jak niemy "Gabinet doktora Caligari" czy "Hiroszima moja miłość", ale również filmy nowe, jak choćby "A.I. Sztuczna inteligencja" czy "Rok diabła".

"Naszych wyborów dokonywaliśmy na zasadzie pierwszych skojarzeń. Czasem mogą się one wydawać paradoksalne, jak w przypadku filmu "Pomost" przy okazji ruchu, bo w tym filmie ruchu... nie ma" - mówił Pitrus.

Na tym tle, jak zauważyła Grażyna Stachówna, "Historia myśli filmowej" może wydawać się pozycją cięższego kalibru. Jednak każdy student filmoznawstwa przyzna, że po mękach przygotowywania się do egzaminów z oryginalnych tekstów nic już nie wyda się zbyt ciężkie. Wszyscy autorzy mówili, że obie pozycje powstały z powodów dydaktycznych.

"To efekt naszej wieloletniej pracy ze studentami. Dopiero, gdy człowiek jest w stanie jasno wyłożyć dany problem studentom, może się zabierać za spisywanie tego" - mówiła dr Łucja Demby.

"Historia myśli filmowej" to przegląd najważniejszych teorii filmowych od momentu powstania X Muzy. Jednak to pozycja nie tylko dla filmoznawców. Film już od dawna stanowi integralną część współczesnej kultury i znajomość podstawowych teorii z zakresu myśli filmowej stanowi ważny element w edukacji kulturoznawczej. Jak podkreśliła Helman, do tej pory nie było książki, nie tylko w Polsce, ale i zagranicą, która w sposób obiektywny, bez deprecjonowania żadnego nurtu, przedstawiałaby tę tematykę i zebrała w jedną, przejrzystą całość.

"Oczywiście w książce znalazły się teorie, które dzisiaj są już może passe, jak choćby semiotyka. Jednak należy pamiętać, że stworzyły one pewien system pojęć, który funkcjonuje do dzisiaj, dlatego nie można pozostawiać żadnych białych plam" - tłumaczyła Helman.

Kolejne rozdziały w przejrzysty sposób przeprowadzają czytelnika poprzez pierwsze teorie filmowe z początku XX wieku po współczesne, jak pragmatyzm czy kognitywizm. Całość kończy esej prof. Alicji Helman pod znamiennym tytułem "Krajobraz po bitwie". W czasie spotkana autorów nie ominęły pytania o dzisiejszą sytuację teorii filmowej.

"Wydaje mi się, że dzisiejsza teoria działa na styku teorii właśnie i analizy" - powiedział Ostaszewski.

W ten sposób obie książki, zarówno "Podstawy wiedzy o filmie", jak i "Historia myśli filmowej" nawzajem się uzupełniają. Studentom dadzą choć odrobinę spokojniejszą sesję (prof. Helman zdradziła, że dawała już niektóre artykuły z "Historii" swoim studentom przed egzaminami i średnia zdecydowanie wzrosła), a wszystkim miłośnikom filmu dostęp do hermetycznych do tej pory rejonów X Muzy. Czy takie pozycje zwiększą filmową świadomość w Polsce i ożywią konstruktywne dyskusje na temat współczesnego kina? Miejmy nadzieję.