Nie żyje Miloš Forman

Informację o śmierci Miloša Formana podały czeskie media po tym, jak tę smutną wiadomość przekazała agencji CTK żona reżysera, Martina. Czeski twórca zmarł nagle w piątek, 13 kwietnia, po krótkiej chorobie, w Hartfort w stanie Connecticut w USA.

"Jego odejście było spokojne, był otoczony rodziną i swoimi najbliższymi" - powiedziała czeskiej agencji Martina Forman. Jak poinformowała, uroczystości żałobne mają odbyć się w gronie rodzinnym.

"W dzieciństwie zachwycali mnie ludzie, którzy mogli pociągnąć za sobą tłumy, opowiadając jakąś historię. Chciałem umieć opowiadać historie lepiej od innych, najlepiej na świecie" - wyznał w jednym wywiadów reżyser "Amadeusza".

Miloš Forman (właśc. Jan Tomas Forman), w latach 60. XX wieku jeden z pionierów czechosłowackiej nowej fali, od ponad czterech dekad związany był jako twórca z kinematografią amerykańską. Urodził się 18 lutego 1932 r. w Czasławiu w Czechosłowacji. Podczas II wojny światowej jego rodzice zginęli w obozach koncentracyjnych - matka w Oświęcimiu, ojciec w Buchenwaldzie.

Wszystko zaczęło się od "Konkursu" (1963) - zainscenizowanego dokumentu, który Forman wspólnie z późniejszym twórcą oscarowego "Sklepu przy głównej ulicy" Ivanem Passerem zamierzał nakręcić podczas przesłuchań do filmu. Okazało się, że pomysł ten można przekształcić w pełnometrażowy film fabularny. Tak narodziła się "czeska nowa fala", której Forman był jednym z czołowych reżyserów.

Kolejny film Formana "Czarny Piotruś" (1963) przyniósł rozwinięcie stylistyki zawartej w "Konkursie", jednak najwybitniejszymi osiągnięciami "czeskiej nowej fali" pozostają kolejne dwa dzieła: "Miłość blondynki" (1965) i "Pali się moja panno" (1967). Obydwa obrazy otrzymały nominację do Oscara dla najlepszego filmu nieanglojezycznego oraz przyciągnęły oczy światowej krytyki na czechosłowackie kino.

"Miłość blondynki" to najsłynniejszy film "czeskiej nowej fali". Jego bohaterka, młoda i naiwna Andula, mieszka w małym miasteczku. Pracuje fabryce, wśród samych kobiet. Marzy o wielkiej miłości. Pewnego dnia spotyka Mildę, pianistę z Pragi. Skuszona obietnicami miłości, może małżeństwa, Andula uwierzy w zbyt wiele. Dopiero podróż w ślad za Mildą do Pragi uświadomi jej, jak naiwne były to marzenia.

Kolejną nominację do nagrody amerykańskiej Akademii Filmowej w tej samej kategorii przyniósł Formanowi obraz z 1967 r. "Pali się, moja panno", komediowa opowieść o fajtłapowatych strażackich działaczach, borykających się z zadaniami przerastającymi ich siły, o pannach zagubionych w zawiłościach regulaminowych konkursu piękności i o płonącym domu, którego nie potrafią ugasić "fachowcy".

Po realizacji "Pali się, moja panno" Forman wyjechał do Stanów Zjednoczonych, by - jak się okazało - zostać tam na stałe.

W 1968 roku reżyser wyjechał do USA, by na zaproszenie wytwórni Paramount Pictures nakręcić film "Odlot". W tym czasie w Pradze został stłumiony bunt przeciwko reżimowi sowieckiemu, zwany "praską wiosną" i Miloš Forman zdecydował się pozostać w Stanach Zjednoczonych. "Odlot", nominowany do Złotej Palmy w Cannes, miał premierę w 1971 roku.

Choć przez pewien czas Forman nie mógł znaleźć sobie miejsca w obcym kraju, wśród obcych ludzi o obcej mentalności, jako twórca filmowy szybko zaczął odnosić w USA sukcesy.

W 1975 r. znakomite przyjęcie miał wyreżyserowany przez niego, na podstawie powieści Kena Keseya, "Lot nad kukułczym gniazdem" (1975). Obraz, z Jackiem Nicholsonem w roli pacjenta zakładu psychiatrycznego McMurphy'ego, uhonorowano pięcioma Oscarami w kategoriach: najlepszy film, reżyseria, scenariusz adaptowany, pierwszoplanowy aktor i pierwszoplanowa aktorka (znakomita Louise Fletcher w roli siosrty Ratched).

Do roli Murphy'ego początkowo usiłowano namówić Marlona Brando i Gene'a Hackmana, a kiedy obaj odmówili zaproponowano ją Jackowi Nicholsonowi, który miał już za sobą udane i nominowane do Oscara kreacje w filmach "Swobodny jeździec" Dennisa Hoppera, "Pięć łatwych utworów" Boba Rafelsona oraz "Chinatown" Romana Polańskiego. Rola w "Locie nad kukułczym gniazdem" przyniosła mu pierwszą w karierze Nagrodę Akademii w kategorii "najlepszy aktor".

Dziś "Lot nad kukułczym gniazdem" jest jednym z bezdyskusyjnych arcydzieł światowego kina i jednym z kilku filmów w historii, które zdobyły Oscary w 5 najważniejszych kategoriach (najlepszy film, najlepszy aktor, najlepsza aktorka, najlepszy reżyser i najlepszy scenariusz).

Kolejnym ważnym tytułem w dorobku Formana był musical "Hair" z 1979 r. o grupie amerykańskich dzieci-kwiatów i ich stosunku do wojny wietnamskiej. W 1981 r., według powieści E.L. Doctorowa, Forman nakręcił film "Ragtime".

Wielkim sukcesem czeskiego twórcy był film "Amadeusz" (1984), filmowa biografia wybitnego kompozytora Wolfganga Amadeusza Mozarta, którą uhonorowano ośmioma Oscarami.

Aktor F. Murray Abraham, za rolę nękanego zawiścią o geniusz Mozarta kompozytora Antonio Salieriego otrzymał Oscara w kategorii główna rola męska. Pozostałe statuetki przyznane zostały w kategoriach: najlepszy film, reżyseria, scenariusz adaptowany (Oscara zdobył angielski dramatopisarz Peter Shaffer, który na scenariusz tego filmu zaadaptował własną sztukę teatralną), kostiumy, dźwięk, scenografia i charakteryzacja.

W 1989 roku Miloš Froman nakręcił film "Valmont" - ekranizację "Niebezpiecznych związków" z rolami Colina Firtha i Anette Bening.

W swoich filmach twórca opowiadał zazwyczaj o ludziach, którzy idą przez życie własnymi ścieżkami. Popadają przy tym w konflikt z zachowawczo myślącą częścią społeczeństwa, ale wielu ludziom pokazują, że mimo zakazów i nakazów można być i czuć się wolnym!

Tak było w przypadku "Skandalisty Larry'ego Flynta" (1996) z brawurową rola Woody'ego Harrelsona - nagrodzonej Złotym Niedźwiedziem w Berlinie i nominowaną do dwóch Oscarów opowieścią o burzliwym życiu wydawcy pisma pornograficznego "Hustler".

Kolejnym z obrazów był "Człowiek z księżyca" (1999, Srebrny Niedźwiedź w Berlinie za reżyserię) - opowiadający o autentycznej postaci współczesnej pop kultury - żyjącym bardzo krótko, bo zaledwie 35 lat, niemniej i za życia, i po śmierci bardzo sławnym komiku estradowym i telewizyjnym, Andym Kaufmanie (Jim Carrey).

W 2006 Forman nakręcił film "Duchy Goi" (2006), w których burzliwą i barwną historię rozgrywającą się na przełomie XVIII i XIX w. w Hiszpanii widzowie oglądają oczami słynnego malarza.

Ostatnią produkcją Miloša Formana był czeski film, musical "Dobre placená procházka" (2009).