Irańskiej aktorce groziło więzienie i 99 batów. Musiała uciekać z kraju

2022 rok należał do Zar Amir Ebrahimi. Irańska aktorka znalazła się na liście BBC 100 najbardziej inspirujących i wpływowych kobiet roku, a niedawno ogłosiła początek prac nad swoim debiutem reżyserskim. 

Ali Abbasi, na co dzień mieszkający w Danii, w swoim trzecim pełnometrażowym filmie wraca do rodzinnego Iranu, by opowiedzieć historię seryjnego mordercy pracownic seksualnych - "Świętego Pająka". Nie jest to powrót dosłowny, irańską historię Abbasi zrealizował w Jordanie. Ta opowieść nie miałaby prawa powstać w konserwatywnym i opresyjnym Iranie, choć prawdziwa historia, która zainspirowała Abbasiego, wydarzyła się ponad 20 lat temu w świętym irańskim mieście Meszhed.

Zar Amir Ebrahimi wciela się w postać dziennikarki z Teheranu, która wraca do rodzinnego Meszhedu, by relacjonować przebieg śledztwa. Gdy społeczeństwo paraliżuje lęk, a policja nie spieszy się ze znalezieniem sprawcy, jej jednej zależy na zapobieżeniu dalszym zbrodniom i oddaniu ofiarom sprawiedliwości. Ebrahimi za tę brawurowo odegraną rolę otrzymała nagrodę aktorską w Cannes. Aktorkę z odgrywaną przez nią postacią łączy więcej, niż można by się spodziewać. "Zobaczyłam swoje życie jako scenariusz" - wspomina Ebrahimi. Jeszcze kilka lat temu jej samej groziło więzienie i 99 batów, a irańska kariera aktorki legła w gruzach.

Zar Amir Ebrahimi urodziła się w 1981 roku w Teheranie. Niemal od początku swojej kariery  równolegle realizowała dwie pasje: aktorską i reżyserską. Jako osiemnastolatka zadebiutowała jako reżyserka krótkometrażówką "Khat" (2000). W tym samym roku wystąpiła również w sztuce "Water", wystawianej na najważniejszym teatralnym festiwalu odbywającym się w Iranie - Fajr International Theater Festival (festiwal nagrodził m.in. Asghara Farhdiego za jego sztukę "Car Residents"). Przełomem w karierze Ebrahimi okazała się rola w telewizyjnym serialu "Nargess", który zyskał ogólnokrajowy rozgłos, czyniąc z aktorki jedną z bardziej rozpoznawalnych osób irańskiego przemysłu rozrywkowego. Wróżono jej świetlaną przyszłość i sukcesy na małym i wielkim ekranie.

Kilka miesięcy później 25-letnia wówczas aktorka znalazła się w centrum zainteresowania opinii publicznej z innego powodu: upubliczniono intymne wideo z jej udziałem. Sprawa zyskała krajowy rozgłos i trafiła do prokuratury. Ebrahimi groziła kara pozbawienia wolności i 99 batów. Nałożono na nią również 10-letni zakaz wykonywania zawodu w Iranie. By uniknąć więzienia i w obawie o swoje życie, tuż przed rozpoczęciem procesu aktorka zdecydowała się na ucieczkę z kraju. "Okupiłam to wszystko traumą. Bałam się wyjść sama na ulicę. (...) Władze robiły wszystko, by uczynić ze mnie bezradną i przerażoną ofiarę" - powiedziała Ebrahimi w jednym z wywiadów. Nowe życie zaczęła budować w Paryżu. Jej emigracyjne początki nie różnią się znacznie od historii wielu emigrantów i emigrantek. Iranka nie odmawiała żadnej pracy. W swoim CV mogłaby wpisać posady kelnerki, pomocy kuchennej i opiekunki do dzieci.

Na emigracji Ebrahimi odnalazła wsparcie wśród irańskiej diaspory artystycznej. Irańscy przedstawiciele kultury i sztuki poza granicami kraju mogli głośno mówić o jego nadużyciach. Już w 2009 roku Ebrahimi wystąpiła w filmie "Women Without Men" w reżyserii duetu: Shirin Neshat i Shoja Azari, który zdobył Srebrnego Lwa MFF w Wenecji. Zanim doszło do spotkania Ebrahimi z Abbasim w "Holy Spider", aktorka miała na koncie kolejne filmowe rozliczenia z irańską przeszłością. W prezentowanym na festiwalu w Cannes austriacko-niemieckim filmie (animacji wykonanej w technice rotoskopii) "Teheran Taboo" Ebrahimi wcieliła się w rolę Sary - ciężarnej kobiety poszukującej pracy wbrew woli męża. "New York Times" określił film jako "obnażający podwójne standardy obyczajów seksualnych Iranek i Irańczyków".

Uhonorowaniem wcześniejszych, zaangażowanych ról Ebrahimi było obsadzenie jej w roli dziennikarki śledczej na tropie seryjnego mordercy pracownic seksualnych w Meszhedzie w najnowszym filmie Aliego Abbasiego "Holy Spider". Co ciekawe, Ebrahimi miała pierwotnie za zadanie znaleźć aktorkę odpowiadającą roli, nic nie wskazywało na to, że wcieli się w główną postać. Abbasi zatrudnił Ebrahimi jako reżyserkę castingu. Proces castingu zajął trzy lata, przesłuchano ponad 500 aktorów i aktorek. Podczas gdy obsadzono już role męskie, wyzwaniem pozostała rola Rahimi. Castingi w Europie i Iranie prowadzone przez Ebrahimi i Abbasiego przez długi czas nie przynosiły rezultatów. Finalnie znaleziona i zatrudniona do projektu aktorka odmówiła udziału w projekcie tuż przed startem zdjęć z obawy przed irańskimi reperkusjami - w filmie jest kilka scen, gdzie główna bohaterka występuje bez nakrycia głowy. 

Niespełna siedem minut - przez tak krótki czas obserwujemy Rahimi bez hidżabu. Ebrahimi przyznała się do tego, że ta niespodziewana decyzja wywołała u niej silną reakcję emocjonalną - wiedząc, że nie ma planu B dla głównej roli na moment przed rozpoczęciem zdjęć, nie rozumiała decyzji aktorki, którą uznała wówczas za nieprofesjonalną. Abbasi wyobrażał sobie postać Rahimi jako silną - fizycznie i psychicznie, z tego powodu nie rozważał udziału Ebrahimi w roli dziennikarki. W tak podbramkowej sytuacji aktorka spędziła wiele godzin na próbach z reżyserem, które zaowocowały obsadzeniem jej w głównej roli oraz, jak wiemy po czasie, nagrodą dla najlepszej aktorki festiwalu w Cannes. 

Wszystko wskazuje na to, że jej kariera nabiera tempa wraz z powszechnym uznaniem dla "Holy Spider" i jej wybitnej roli. W 2023 premierę na festiwalu w Sundance miał film "Shayda" z udziałem Ebrahimi. Producentką wykonawczą filmu jest Cate Blanchett. Tuż po zakończeniu festiwalu aktorka objęła rolę przewodniczącej jury Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Göteborgu. 

Podczas imprezy Iranka przeprowadziła protest, publicznie odczytując nazwiska 173 artystów, artystek i postaci kultury, uwięzionych lub prześladowanych. Ebrahimi jednocześnie podkreśla: "Nigdy nie miałam być rzeczniczką całego narodu. Chcę, żeby ludzie widzieli też moją sztukę". Twórczyni ogłosiła, że pracuje nad swoim reżyserskim debiutem o roboczym tytule "Honor of Persia". Inspiracją dla scenariusza jest historia irańskiego skandalu aktorki i jego reperkusji. Ebrahimi przyznaje, że przy nowym reżyserskim wyzwaniu inspiracje czerpie z kina Gaspara Noégo, Davida Lyncha (ze szczególnym wskazaniem na "Mulholland Drive"), ale także "Holy Spider" Aliego Abbasiego. 

"Holy Spider" w kinach od 3 marca.