Halina Kossobudzka: Aktorka czasu najtrudniejszego. Mija 25 lat od jej śmierci

Role Haliny Kossobudzkiej nie były może pierwszoplanowe, ale zawsze zapadały w pamięć. Grała różne bohaterki - kobiety silne, wyniosłe, arystokratki, nauczycielki, prawniczki.

Pojawiła się w 60 filmach. Niestety, zwykle w epizodach, przez co nie mogła zaprezentować w pełni swojego talentu.

Z teatrem miała do czynienia od dziecka. "Przez długi czas rodzice pracowali w Teatrze Grodzieńskim, matka jako kasjerka, ojciec jako intendent magistratu - wspominała. - Po objęciu dyrekcji przez znakomitego aktora Kazimierza Opalińskiego, ojciec przeszedł na stanowisko administratora teatru. Często przebywałam w kasie u mamy, i za kulisami, i na widowni, na wszystkich dozwolonych spektaklach. Za obejrzenie niedozwolonego dla młodzieży można było 'wylecieć' ze szkoły". (...)

Halina chodziła do szkoły średniej, prowadzonej przez zakonnice. Humanistycznych przedmiotów uczyła się znakomicie i dosyć szybko mogła udzielać młodszym uczennicom korepetycji z francuskiego i łaciny. Zarabiała w ten sposób 80 zł miesięcznie i wspomagała skromny domowy budżet. Marzyła o studiach. Gdy jednak po maturze ujawniła, że chce zdawać do Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie, usłyszała od dyrektorki szkoły wykład o tym, że niemoralne życie aktorów to prosta droga najpierw do nędzy, a w finale - do piekła.

Myślała także o studiowaniu medycyny, ale choć plany te z entuzjazmem poparli jej nauczyciele, musiała z nich zrezygnować. "Kiedy wojna wisiała już na włosku w 1939 roku chodziłam na przeszkolenie sanitarne do szpitala - wspominała. - Trafiłam na chirurgię w szpitalu wojskowym. Robiłam bandaże gipsowe, dyżurowałam przy ciężko chorych, kiedyś wpuszczono mnie na salę operacyjną. Bardzo chciałam zobaczyć operację. Trafiłam na usuwanie wysięku z klatki piersiowej. Po pół godzinie zemdlałam".

Egzamin do PIST miała zdawać 3 września 1939 roku. "Wszystko wzięło w łeb 1 września - wspominała po latach. - Rano wyleciały szyby w oknach od pierwszej hitlerowskiej bomby".

Trzy tygodnie później w Grodnie byli już Sowieci. Na początku utrzymywali pozory normalności. Działał teatr miejski. I tu właśnie Halina Kossobudzka zaczęła swoją edukację teatralną. Jeden z aktorów, który wiedział o jej planach, zaproponował jej zastępstwo za chorą koleżankę. Co prawda, bez wielkiego przekonania: "Może się pani nada" - powiedział. "Poszłam. Przyjęli. Było 10 prób i zagrałam rolę - wspominała pani Halina. - Paraliżująca trema przychodziła zawsze w tym samym miejscu, w dialogu z Woszczerowiczem. Mówiłam niewyraźnie, ręce drżały jak liść na wietrze".

Woszczerowicz, znany i ceniony już wtedy aktor, dostrzegł coś w debiutantce i zabrał się za jej edukację. Mówił co prawda, że praca była katorżnicza, ale w końcu Halina spełniła jego oczekiwania. Zespół, do którego dołączyła, grał w Grodnie, Białymstoku oraz w stolicy Białoruskiej SRR, Mińsku, gdzie aktorów zaskoczył wybuch wojny niemiecko-radzieckiej.

"Spłonęło miasto, a w nim teatr i dom, gdzie mieszkałam. Zostałam bez najpotrzebniejszych rzeczy. (...) Małymi grupami, w odkrytych pociągach towarowych, wracaliśmy do naszych domów" - mówiła Halina Kossobudzka.

Następne trzy lata to była walka o przetrwanie - praca w kawiarni, administracji nieruchomości ziemskich, kuchni szpitalnej. Wydawało się, że artystyczny rozdział życia pani Haliny jest definitywnie zamknięty. A jednak w 1944 roku dostała drugą szansę.

"Nadeszła depesza z propozycją, by część naszego zespołu przeszła do wojskowego teatru, który zjechał właśnie, tuż za frontem, do Lublina. Już na początku listopada, w bardzo zimną i złą pogodę, wystartowaliśmy 'kukuruźnikiem' do Lublina. Wszyscy lecieli spokojnie. Ciężko chorowałam ja i foksterier, pies Lidii Zamkow. U kresu podróży, przed gmachem Domu Żołnierza, powitał nas Jacek Woszczerowicz. Była też Ryszarda Hanin" - wspominała aktorka. (...)

W teatrze wojskowym premiera goniła premierę. Widzowie byli spragnieni kontaktu ze sztuką, entuzjastycznie przyjmowali aktorów. Ale nie samą pracą żyje człowiek - za kulisami rozwijało się też uczucie Haliny Kossobudzkiej i Jacka Woszczerowicza. On od 1943 roku był wdowcem, bo jego pierwsza żona Luba Fischer, aktorka żydowskiego pochodzenia, zginęła (prawdopodobnie) w warszawskim getcie.

Ślub i wesele aktorskiej pary było bardzo skromne. "Poszliśmy z naszymi przemiłymi świadkami do kawiarni na kawę i ciastka - wspominała Halina Kossobudzka. - W Łodzi urodził się nasz syn Dyzma".

Największą życiową tragedią aktorki była śmierć ukochanego jedynaka. Fascynowały go góry, wędrował po nich i wspinał się, często w towarzystwie przyszłego aktora, Piotra Garlickiego. Zginął  w 1964 roku pod lawiną w Tatrach Słowackich. Wiadomość o śmierci syna dotarła do Jacka Woszczerowicza w teatrze, podczas występu. Nie przerwał gry...

Dla obojga rodziców ucieczką przed smutkiem była praca. Oboje bardzo dużo grali w teatrze i telewizji, czasem w filmach. Pani Halina zajęła się też trochę młodym Garlickim i to ona namówiła go na studia aktorskie. Jacek Woszczerowicz pracował niemal do ostatniej minuty życia. Egzemplarz roli, której się uczył, odłożył na tapczan w chwili, gdy zabierało go pogotowie. Zmarł kilka godzin później, 19 października 1970 roku.

"Po śmierci męża przeszłam do Teatru Polskiego, gdzie przepracowałam siedem lat - pisała aktorka. - Wir dramatycznych wydarzeń w latach 1980-1983 odsunął mnie od pracy zawodowej. Ja dalej czuję się aktorką czasu najtrudniejszego - czasu wojny. Tamten czas stawia swój znak na moim życiu i pracy".

Halina Kossobudzka zmarła 26 lipca 1994 roku. Spoczęła obok męża na Wojskowych Powązkach.

BP