Bułgaryzacja Pomaków [Turków bułgarskich]
Tło dla akcji "Skradzionych oczu" stanowią dzieje jedne z najsmutniejszych wydarzeń bułgarskiej historii końca XX wieku - "przymusowej bułgaryzacji" mniejszości etnicznej Pomaków. Pomacy to mniejszość turecka i zislamizowani Bułgarzy - głównie potomkowie ludności pasterskiej z rejonów górskich, która przeszła na islam i przyjęła obyczaje tureckie, mimo to zachowała język bułgarski, choć z wieloma tureckimi naleciałościami.
Tożsamość Pomaków [podobnie jak pokrewnych im Torbeszy bułgarskich] opiera się przede wszystkim na tym jaką religię wyznają. Ma to dla nich większe znaczenie od tego jakiej są narodowości. Dziś Pomakami nazywa się przede wszystkim bułgarsko-języcznych muzułmanów, którzy zamieszkują góry Rodopy w pd.-zach. Bułgarii i północną Trację na terenach dzisiejszej Grecji, pewna grupa żyje także w Turcji.
Istnieje wiele koncepcji dotyczących etymologii słowa Pomacy. Jedna z nich mówi, że pochodzi ono od bułgarskiego słowa "???????", co oznacza udręczony, męczony - ta koncepcja nawiązuje do przekonania, że zostali oni siłą zmuszeni do przejścia na islam. Kolejny pomysł wskazuje na związek z bułgarskim słowem "??????" (pomocnicy) - miałoby to mieć związek z tym, iż służyli oni jako oddział pomocniczy w wojsku osmańskim. Inna idea nawiązuje do słowa "???????????????" co znaczy zislamizowani.
Po wyzwoleniu Bułgarii [1878] sytuacja Pomaków była jeszcze tragiczniejsza niż Turków, którzy rządzili bezwzględnie Bułgarią przez kilkaset lat. Położenie Turków było zrozumiałe - nastąpiła zamiana ról z panów na poddanych i przeważnie wyjeżdżali oni do Turcji. Pomacy znaleźli się w sytuacji tragiczniejszej - ludność chrześcijańska nie umiała im zapomnieć, że walczyli oni po stronie osmańskiej podczas Powstania Kwietniowego i wojny turecko - rosyjskiej. Oni sami czuli się Słowianami, a nieznajomość tureckiego utrudniała im wyjazd z Bułgarii.
Fakt, że Turcja wysuwała pretensje do opieki nad muzułmańskimi Pomakami, zaś Grecja - uznawała ich za odrębny naród słowiański, powodował, że władze Bułgarii obawiały się ich i usiłowały przymusowo asymilować. Nasilenie przymusowej asymilacji Pomaków - w tym stanowiąc tło filmu "bułgaryzacja" - od imion i nazwisk, przez likwidację odrębnego szkolnictwa, masowe aresztowania i nawet zabójstwa, przypadła na lata 1971 - 1973 i 1984 - 1985; tym czasie Pomacy emigrowali do Turcji, aby uniknąć prześladowań. Sytuacja Pomaków w Bułgarii poprawiła się po upadku komunizmu w 1989 roku - przywrócono dawne nazwiska i przyznano im prawo do zachowania własnej odrębności kulturowej. Religia Pomaków to nie jest "czysty" islam sunnicki - łączą oni elementy muzułmańskie, chrześcijańskie, a nawet pogańskie.
Źródło: Panorama Kultur, www.pk.org; Tadeusz Jerzak: Europejskie spory i konflikty, www.psz.pl
