"Ojciec chrzestny - trylogia": TWÓRCY I AKTORZY

FRANCIS FORD COPPOLA

Urodzony 7 IV 1939 w Detroit - amerykański reżyser, scenarzysta i producent filmowy. Syn kompozytora Carmine Coppoli, brat aktorki Talii Shire („Rocky”), wuj Nicholasa Cage’a. Jeden z pierwszych absolwentów studiów filmowych i gorący ich orędownik (wbrew ówczesnemu środowisku hollywoodzkiemu) w 1962 rozpoczyna pracę w niezależnym studiu Rogera Cormana, pod którego kierunkiem debiutuje 1963 horrorem „Dementia 13”. Od 1966 współpracuje z wielkimi wytwórniami, składając hołd tradycji (musical „Tęcza Finiana” 1968), ale i zaznaczając swą silną indywidualność artystyczną („Jesteś już mężczyzną” 1966, „Ludzie z deszczu” 1969). Ceniony jako scenarzysta („Czy Paryż płonie?” 1966 René Clementa, „Patton” 1970 Franklina Schaffnera - Oscar za scenariusz, „Wielki Gatsby” Jacka Claytona 1974) skupia wokół siebie młodych twórców, tzw. „szczeniaków z Hollywood”, umożliwiając im debiut (m.in. „THX 1138” 1970 George’a Lucasa) we własnym studiu American Zoetrope, które z czasem staje się wiodącym ośrodkiem nowych technologii filmowych (aż do bankructwa po realizacji musicalu „Jeden od serca” 1981). W 1972 realizuje osnuty na powieści Mario Puzo fresk o nowojorskiej mafii „Ojciec chrzestny” (3 Oscary, w tym za scenariusz), rozbudowany następnie do trzyczęściowej sagi: „Ojciec chrzestny cz. II” 1974 (6 Oscarów, w tym za film, reżyserię i scenariusz), „Ojciec chrzestny cz. III” 1990. W 1979 przedstawia inspirowany „Jądrem ciemności” J. Conrada wielopłaszczyznowy rozrachunek z wojną wietnamską „Czas Apokalipsy” (Złota Palma w Cannes). Obok wielkich widowisk („Cotton Club” 1984, „Dracula” 1992) realizuje tzw. małe wielkie filmy, w tym poświęconą aferze Watergate „Rozmowę” 1974 (Złota Palma w Cannes) oraz „Wyrzutki” 1983, „Rumble Fish” 1983, „Peggy Sue wyszła za mąż” 1986. Uznawany za jedną z najciekawszych osobowości współczesnego kina, ceniony jako producent filmów innych reżyserów, m.in. George’a Lucasa („American Graffiti” 1973), Akiry Kurosawy („Sobowtór” 1980), Wima Wendersa („Hammett” 1983), Godfreya Reggio („Koyaanisqatsi” 1983), Kennetha Branagha („Frankenstein” 1994), Agnieszki Holland („Tajemniczy ogród” 1993, „Trzeci cud” 1999), Tima Burtona („Jeździec bez głowy” 1999).

MARIO PUZO

Urodzony 15 X 1920 w Nowym Jorku - zmarł 2 VII 1999 w Nowym Jorku. Pisarz i scenarzysta amerykański. Wywodzący się z Hell’s Kitchen po odbyciu służby wojskowej na frontach II wojny światowej podjął naukę na Uniwersytecie Columbia. W 1955 zadebiutował jako pisarz powieścią „The Dark Arena”, dziesięć lat później wydał „The Fortunate Pilgrim”. Światową sławę i wielomilionowy majątek przyniósł mu „Ojciec chrzestny” - wydany po raz pierwszy w 1969 roku i przeniesiony na ekran w 1972 przez Francisa Forda Coppolę. „Ojciec chrzestny” utrzymywał się na listach bestsellerów przez 67 tygodni, w tym przez 22 na pierwszym miejscu. Puzo sprzedał prawa do ekranizacji Paramountowi za 35 tys. dolarów, a następnie zgodził się napisać scenariusz, za który otrzymał Oscara. To uczyniło go cenionym w Hollywood scenarzystą: ma w swoim dorobku filmy: „Trzęsienie ziemi” 1974 Marka Robsona, „Superman” 1978 Richarda Donnera, „Superman II” 1980 Richarda Lestera, „Czas umierania” 1982 Matta Cimbera (wg własnego opowiadania), „Cotton Club” 1984 Francisa Forda Coppoli, „Sycylijczyka” 1987 Michaela Cimino (wg własnej powieści), serial „Mamma Lucia” 1988 Stuarta Coopera (wg powieści „The Fortunate Pilgrim”), „Kolumb odkrywca” 1992 Johna Glena , serial „Ostatni Don” 1997 Graeme’a Clifforda (wg własnej powieści). Jest także autorem scenariusza kolejnych kontynuacji „Ojca chrzestnego” - „Ojca chrzestnego cz. II” 1974 (Oscar za scenariusz) oraz „Ojca chrzestnego III” 1990. Jego ostatnia powieść „Omerta” została wydana już pośmiertnie, w lipcu 2000.

GORDON WILLIS

Operator amerykański. Zadebiutował w 1970 roku i niemal natychmiast zdobył rozgłos dzięki bliskiej współpracy z trzema wybitnymi reżyserami: Allanem J. Pakulą, Francisem Fordem Coppolą i Woody Allenem. Z Pakulą pracował m.in. przy filmach: „Klute” 1971, „Syndykat zbrodni” 1974, „Wszyscy ludzie prezydenta” 1976, „Nadchodzi jeździec” 1978, „Uznany za niewinnego” 1990, „Zdrada” 1997; z Coppolą przy filmach: „Ojciec chrzestny” 1972, „Ojciec chrzestny cz. II” 1974, „Ojciec chrzestny cz. III” 1990 (nominacja do Oscara); z Allenem m.in. przy filmach: „Annie Hall” 1977, „Wnętrza” 1978, „Manhattan” 1979, „Zelig” 1983 (nominacja do Oscara), „Danny Rose z Broadwayu” 1984, „Purpurowa róża z Kairu” 1985. W 1980 Willis zadebiutował jako reżyser filmem „Okna”.

MARLON BRANDO

Urodzony 3 IV 1924 w Omaha - jeden z najwybitniejszych aktorów w dziejach światowego kina, 13. na liście gwiazd wszech czasów miesięcznika „Empire”. Miał zostać zawodowym wojskowym, ale został wyrzucony z akademii wojskowej. Po rocznych studiach dramatycznych zadebiutował na Broadwayu w 1944. Tu spotkał Elię Kazana, który w 1947 powierzył mu rolę Stanleya Kowalskiego w swojej inscenizacji dramatu Tennessee Williamsa „Tramwaj zwany pożądaniem”, zachęcając jednocześnie do studiów w swoim Actor’s Studio. W 1950 Brando debiutuje na ekranie w „Pokłosiu wojny” Freda Zinnemanna, by w ciągu czterech kolejnych lat uzyskać cztery nominacje do Oscara - za „Tramwaj zwany pożądaniem” 1951 Elii Kazana, „Viva Zapata!” 1952 Kazana, „Juliusza Cezara” 1953 Josepha L. Mankiewicza oraz „Na nabrzeżach” 1954 Kazana. Ta ostatnia rola przyniosła mu pierwszego Oscara oraz nagrodę w Cannes. Lata 50. to okres Marlona Brando - buntownika, co najlepiej ilustruje film „Dziki” 1954 Laslo Benedeka. W 1959 Brando zakłada swoje studio Pennebaker Production, w którym powstaje western „Dwa oblicza zemsty” 1961 w jego reżyserii. W latach 60. występuje w wielu filmach (m.in. „Bunt na Bounty” 1962 Lewisa Millestone’a, „Obława” 1966 Arthura Penna, „Hrabina z Hongkongu” 1967 Charlesa Chaplina, „W źrenicy złotego oka” 1967 Johna Hustona), są to jednak pozycje drugorzędne, którym towarzyszą głośne spory o wygórowane honoraria i równie głośne skandale. W lata 70. Brando wkracza z opinią gwiazdy przebrzmiałej, która zgadza się nie tylko na honorarium za „Ojca chrzestnego” 1972 Francisa Forda Coppoli w wysokości 100 tys. dol.(i procent od zysków, co w sumie przyniosło mu 16 mln.), ale nawet na zdjęcia próbne (choć Puzo twierdzi, że pisał scenariusz z myślą o nim). Rola Vito Corleone przyniosła mu drugiego Oscara, którego przyjęcia odmówił na znak protestu przeciwko traktowaniu Indian. Inne filmy lat 70. to skandalizujące „Ostatnie tango w Paryżu” 1973 Bernardo Bertolucciego (nominacja do Oscara) oraz „Przełomy Missouri” 1976 Arthura Penna, „Superman” 1978 Richarda Donnera (za rekordowe honorarium 2,8 mln dolarów) i „Czas Apokalipsy” 1979 Coppoli. W latach 80. wycofuje się z ekranu, by nieoczekiwanie powrócić filmem „Tylko dla białych” 1989 Euzhan Palcy (nominacja do Oscara za rolę drugoplanową). Od tej pory przed kamerą pojawia się sporadycznie, choćby w filmach „Nowicjusz” 1990 Andrew Bergmana (gdzie parodiuje swą rolę z „Ojca chrzestnego”), „Kolumb odkrywca” 1992 Johna Glena, „Don Juan DeMarco” 1995 Jeremy Levena czy „The Brave” 1997 Johnny’ego Deppa.

AL PACINO

Urodzony 25 IV 1940 w Nowym Jorku - aktor amerykański. Rozpoczął naukę w High School of Performing Arts, lecz mając 17 lat porzucił szkołę. Imał się różnych zawodów, w końcu zebrał dość pieniędzy na kursy dramatyczne w Herbert Berghof Studio, gdzie wykładał m.in. Charles Laughton. W 1966, mając za sobą pierwsze występy na scenie, trafił do Actor’s Studio Strasberga i Kazana. Na ekranie zadebiutował w 1969, mając za sobą znaczące sukcesy teatralne (m.in. nagrody Obie i Tony). Światowy rozgłos przyniosła mu rola w filmie „Narkomani” 1971 Jerry’ego Schatzberga, która nakłoniła Francisa Forda Coppolę do powierzenia mu roli Michela Corleone w „Ojcu chrzestnym” 1972 (nominacja do Oscara). Potem przyszły głośne występy w filmach: „Strach na wróble” 1973 Schatzberga, „Serpico” 1973 Sidneya Lumeta (nominacja do Oscara), „Ojciec chrzestny cz. II” 1974 Coppoli (nominacja do Oscara), „Pieskie popołudnie” 1975 Lumeta (nominacja do Oscara), „...i sprawiedliwość dla wszystkich” 1979 Normana Jewisona (nominacja do Oscara). W latach 80. jego występy ekranowe („Człowiek z blizną” 1983 Briana De Palmy, „Morze miłości” 1989 Harolda Beckera) stały się rzadsze, Pacino bowiem dzieli czas między film, teatr i nauczanie przyszłych aktorów. W latach 90. dał się także poznać jako wykonawca ciekawych ról drugoplanowych: „Dick Tracy” 1990 Warrena Beatty (nominacja do Oscara), „Glengarry Glen Ross” 1992 Jamesa Foleya (nominacja do Oscara), jednak przede wszystkim pozostaje w pamięci jako Michael Corleone w „Ojcu chrzestnym III” 1990 Coppoli oraz jako niewidomy pułkownik Slade w „Zapachu kobiety” 1992 Martina Besta (Oscar za rolę pierwszoplanową) i Lefty Ruggiero w „Donnie Brasco” 1997 Mike’a Newella (nominacja do Oscara). Wśród ról, które odrzucił są m.in. Han Solo z „Gwiezdnych wojen”, role w „Pretty Woman”, „Czasie Apokalipsy”, „Sprawie Kramerów”. Al Pacino jest również reżyserem teatralnym i filmowym, twórcą filmów „Szukając Ryszarda” 1996 i „Chinese Coffee” 2000. W 1994 na MFF w Wenecji otrzymał Złotego Lwa za całokształt swych dokonań artystycznych.

ROBERT DE NIRO

Urodzony 17 VIII 1943 w Nowym Jorku - amerykański aktor filmowy, numer 5 na liście gwiazd wszech czasów angielskiego miesięcznika „Empire”. Syn pary malarzy o irlandzkich korzeniach (wbrew pogłosce przypisującej aktorowi pochodzenie włoskie). Ukończywszy studia dramatyczne pod kierunkiem Stelli Adler i Lee Strasberga występuje na scenach off-broadway. W 1965 debiutuje na ekranie, początkowo w niezależnych realizacjach Briana De Palmy: „Pozdrowienia” 1968, „Wesele” 1969, „Cześć, mamo!” 1970. Rozgłos przynoszą mu jednak realizacje wielkich wytwórni: „Ojciec chrzestny cz. II” 1974 Francisa Forda Coppoli (Oscar za rolę drugoplanową), „Wiek XX” 1976 Bernardo Bertolucciego, „Ostatni magnat” 1976 Elii Kazana, „Łowca jeleni” 1978 Michaela Cimino (nominacja do Oscara), „Prawdziwe wyznania” 1981 Ulu Grosbarda (nagroda za rolę na MFF w Wenecji). Szczególnie owocna okazała się współpraca z Martinem Scorsese: „Ulice nędzy” 1973, „Taksówkarz” 1976 (nominacja do Oscara), „New York, New York” 1977, „Wściekły Byk” 1980 (Oscar za rolę pierwszoplanową), „Chłopcy z ferajny” 1990, „Przylądek strachu” 1991, „Casino” 1995. Wyspecjalizowany w rolach silnych i dynamicznych bohaterów, uwikłanych w konflikty z otoczeniem i nie pogodzonych z własną kondycją społeczną, często na granicy choroby psychicznej, odnosi sukcesy zarówno w filmach kostiumowych („Misja” 1986 Rolanda Joffe, „Frankenstein” 1994 Kennetha Branagha), dramatach gangsterskich („Dawno temu w Ameryce” 1984 Sergio Leone, „Nietykalni” 1986 De Palmy 1986, „Gorączka” 1995 Michaela Manna), jak i komediach („Zdążyć przed północą” 1988 Martina Bresta, „Depresja gangstera” 1999 Harolda Ramisa). W 1989 zakłada studio filmowe Tribeca Films, stanowiące organizacyjnie część nowojorskiego Tribeca Film Center, cztery lata później zadebiutował jako reżyser filmem „Prawo Bronxu”. Jest laureatem specjalnego Złotego Lwa za całokształt dokonań na MFF w Wenecji 1993.