Powoływanie do życia ukrytego świata
Akcja Monachium rozgrywa się na całym świecie. W trakcie jej trwania przemieszczamy się przez 14 różnych państw – od Tel Avivu do Frankfurtu, z Hajfy do Paryża. Realizowany głównie w plenerach, film wymagał stworzenia ponad 120 planów zdjęciowych i w związku z tym, twórcy musieli znaleźć bazę, która byłaby w stanie zaoferować im wymaganą różnorodność krajobrazów.
Spielberg i nominowany do nagrody Akademii® scenograf Rick Carter znaleźli prawie wszystko, czego potrzebowali w granicach dwóch państw, nowych członków Unii Europejskiej: eleganckich Węgier i śródziemnomorskiej Malty. Malta zapewniła krajobrazy, które mogły odgrywać role plenerów Środkowego Wschodu, a Węgry były idealne do umieszczenia w nich akcji rozgrywającej się w kilku europejskich państwach.
Malta, niewielka wyspa u wybrzeży Sycylii leży na skrzyżowaniu Południowej Europy i Północnej Afryki i pomimo swojego niewielkiego obszaru brała udział w wielu ważnych wydarzeniach historycznych - od wojen rzymskich, poprzez krucjaty i Zimną Wojnę. Historia bez wątpienia odcisnęła swoje piętno na tej wyspie sprawiając, że dysponuje ona bardzo różnorodnymi plenerami. Na potrzeby Monachium wyspa odgrywała role Izraela, Cypru, Libii, Grecji, Włoch, Palestyny i Hiszpanii. Scenograf Rick Carter wybudował tam 40 obiektów scenograficznych.
„Malta stanowi ten rodzaj śródziemnomorskiej mieszaniny kultur, gdzie możemy znaleźć tereny przypominające krajobrazy południowej Europy, a także takie, które wyglądają na przykład jak Izrael czy Bejrut,” wyjaśnia Carter. „Dzięki tej wyspie znaleźliśmy sposób na wizualne podzielenie filmu na gorące, słoneczne, południowe krajobrazy i zupełnie inną paletę północnoeuropejskich lokalizacji.”
Zdjęcia na Malcie rozpoczęły się w Buggibie na północno-wschodnim wybrzeżu. Tam, w małej nadmorskiej kawiarni, statyści ubrani w tradycyjne stroje ortodoksyjnych Żydów skupili się dookoła telewizora oglądając wiadomości z olimpiady. Stamtąd, ekipa filmowa przeniosła się do „hotelu olimpijskiego” - z Hajfy na Cypr znajdujący się o parę ulic dalej.
W filmie wykorzystano wiele lokalizacji znajdujących się na wyspie: historyczny XVII-wieczny Fort Riscoli i otaczające go zabudowania zostały przekształcone w obóz uchodźców palestyńskich w okolicach Betlejem; plac w stolicy Malty, Valettcie stał się kawiarnią w Rzymie, gdzie Andreas przedstawia Avnera Tony’emu; suchy dok został zamieniony w kosmopolityczny Bejrut z lat 70-tych, a prywatne domy znajdujące się na wyspie stały się siedmioma różnymi punktami kontaktowymi, a także domem, w którym Avner mieszka z żoną Daphna, domem ojca Avnera, apartamentem Gołdy Meir i willą w Hiszpanii, gdzie Avner i Steve szukają Salameha.
Później twórcy przenieśli się do Budapesztu, pięknego, bogatego architektonicznie miasta nad Dunajem. Dzięki temu miejskiemu środowisku, Carter i jego zespół mogli wykreować londyńską ulicę, bulwar w Paryżu, barkę w Hoorn, kawiarnię w Rzymie, czy wiejską chałupę w Belgii, między innymi. „Jedna ulica w Budapeszcie - bulwar Andrassy, na przeciwko opery - był najlepiej po parysku wyglądającą lokalizacją, jaką mogliśmy znaleźć. A co ciekawe, parę ulic dalej był nasz najlepszy Rzym!”, mówi Carter.
Te dwa kraje nie tylko zapewniły nam bardzo różnorodne krajobrazy, ale były swego rodzaju oknem z widokiem na przeszłość. Carter tak to wyjaśnia, „Nasza opowieść rozgrywa się w latach 70-tych, które ciągle jeszcze były okresem powojennym i na ulicach Paryża czy Londynu było to wyraźnie widać. Budapeszt znajduje się teraz w okresie post-komunizmu i widać w nim pewne podobieństwa do zachodniej Europy początku lat 70-tych. To właśnie w Budapeszcie byliśmy w stanie znaleźć atmosferę sprzed 30 lat.”
Przygotowując się do zdjęć, Carter odwiedził każde z miast, w których miały miejsce zabójstwa i dzięki temu dokładnie wiedział, co tworzy. W swoich projektach starał się odejść od wizualnych kliszy lat 70-tych i skupić się na oddaniu lokalnej kultury każdego z miejsc, w którym aktualnie przebywa grupa Avnera. „Chcieliśmy, aby w każdej scenie,” wyjaśnia Carter, „znalazło się coś, co pozwoliłoby domyślić się, w jakim kraju właśnie się znajdujemy, ale także pokazało jego kulturę. W filmie mamy do czynienia z miejscami, na które wpłynęła polityka, szczególnie radykalne ruchy panujące wtedy w Europie, a także z takimi, które pozostały zupełnie nie zmienione, jak na przykład wioska rybacka na Cyprze. Bardzo ważna była dla nas atmosfera różnych miejsc na świecie.”
W trakcie rozwijania się akcji filmu i scen, które przenosiły się z kraju do kraju, paleta kolorów Cartera często się zmieniała. Przez cały czas miał on jednak w głowie jeden, metaforyczny kolor: „Przez cały film przewija się czerwień, jako podświadomy symbol krwi płynącej po obu walczących ze sobą stronach,” komentuje.
Odtwarzając Europę lat 70-tych, Carter złożył także hołd kinu wykorzystując plakaty Rzymu Felliniego, The Other Roberta Mulligana, The Hot Rock z Robertem Redfordem i L’Assasinat de Trotsky z Alainem Delonem, które pojawiają się w poszczególnych scenach. Innym ukłonem w stronę kina lat 70-tych jest scena, w której Avner i Louis idą przez targ warzywny w Paryżu. Scena została nakręcona w pobliżu mieszkania, które stało się słynne dzięki klasykowi Bernardo Bertolucciego Ostatnie tango w Paryżu (Last Tango in Paris).
Podczas gdy Malta i Węgry stanowiły miejsca, gdzie nakręcono większą część filmu, dodatkowe sceny zrealizowano także w niepowtarzalnej atmosferze Paryża. Było jeszcze jedno miejsce, dla którego Carter nie był w stanie znaleźć odpowiednika: Nowy Jork, w którym filmowa opowieść zatacza krąg. „W poszukiwaniu domu, Avner przeprowadza się ostatecznie z żoną i nowonarodzonym dzieckiem na Brooklyn,” wyjaśnia Carter, „który jest dla niego jak nowa granica, miejsce, gdzie chce rozpocząć życie od nowa i odciąć się od wszystkiego, co przeszedł. Naprawdę nie mogliśmy nakręcić tego gdzie indziej - po prostu musieliśmy jechać do Nowego Jorku.”
W międzyczasie, Graham Kelly zajmujący się na planie pojazdami, stanął przed dodatkowymi wyzwaniami. Zgodnie z harmonogramem, na planie filmu potrzebowano 1,5 tys. pojazdów. Kelly musiał zorganizować taksówki, autobusy, samochody osobowe z lat 70-tych. Do krótkiej sceny, w której Avner idzie w nocy paryską ulicą, Kelly potrzebował 60 samochodów, pięć paryskich autobusów i kilka taksówek.
„Lata 70-te są wyjątkowo trudne, jeśli chodzi o samochody,” wyjaśnia Kelly. „Produkowano samochody z marnej stali i większość z nich zardzewiała lub były to okazy kolekcjonerskie, zbyt drogie jak na nasz budżet.” Kelly i jego zespół kupili 60 samochodów w różnych miejscach w Europie i przemalowywali je w zależności od potrzeb.
Nie wszystkie problemy można było jednak rozwiązać przy pomocy farby. Kelly wspomina, „Potrzebowaliśmy samochodów do scen, które miały się rozgrywać w czterech różnych krajach. Na Malcie jest niezły zbiór samochodów z lat 70-tych, ale wszystkie dostosowane są do ruchu prawostronnego. A z wyjątkiem Cypru, we wszystkich trzech krajach ruch jest lewostronny! Kiedy pojechaliśmy na Węgry sytuacja była odwrotna, a my potrzebowaliśmy wykreować ruch na londyńskiej ulicy.” Kelly rozwiązał ten problem montując atrapy kierownic i sadzając w każdym samochodzie dodatkowego kierowcę.
Kostiumograf, Joanna Johnston także zmierzyła się z intrygującym wyzwaniem - jej zadanie polegało na wykreowaniu odmiennego wyglądu każdego z członków grupy uderzeniowej. Różnili się bowiem osobowością, pochodzeniem i wiekiem. „Każdy z nich miał inny charakter,” mówi Johnston. „Carl, który jest praktyczny i uporządkowany nosi równy przedziałek, kanty i mdłe kolory; zawsze dobrze się prezentuje. Robert, który jest bardziej poetycki i wrażliwy, nosi ciepłe kolory, miękkie wzory i tkaniny, a jego wygląd jest bardziej niedbały. Hans, najstarszy z zespołu, handlarz antyków, ubiera się dość staromodnie i tradycyjnie. Steve, natomiast jest modny i seksowny w swoich skórzanych marynarkach i obcisłych koszulkach. Dla Stevena Spielberga odnośnikiem dla tej postaci był Steve McQueen.”
Wygląd Avnera zmienia się w trakcie rozwoju akcji. „Aby pokazać, że Avner traci kontrolę nad swoim życiem, na początku filmu ubieramy go z prawie militarną precyzją, aby w kolejnych minutach filmu wymienić jego stroje na takie w nieco cieplejszych kolorach ziemi,” wyjaśnia Johnston. „Ostatecznie, w Nowym Jorku Avner zaczyna ubierać się w dżins, którego wcześniej nigdy by nie założył.”
Szyjąc od podstaw około 85 % kostiumów, Johnston skupiła się na bardziej europejskim stylu, a mniej na estetyce lat 70-tych. „Lata 70-te były zwariowane, ale w Europie dominował piękny i bardzo elegancki styl. Steven chciał, abym wykreowała coś ‘wyrafinowanego ze szczyptą szaleństwa’,” wspomina Johnston.
„Kostiumy, które zaprojektowała Joanna są nadzwyczajne,” mówi gwiazda Monachium Ciaran Hinds, „ponieważ nie zdefiniowała ona tylko tego, kim są ci mężczyźni, ale w pewien sposób sprawiła, że wiemy jak myślą.” Pełna rezerwy postać grana przez Hindsa, Carl zawsze nosi garnitur i krawat, często z dodatkiem fajki i kapelusza. Ubrania Hansa podkreślają osobowość niemieckiego handlarza antykami - tweedowe marynarki, koszule, kamizelki. Steve, grany przez Daniela Craiga, jest jedynym członkiem grupy, który poddaje się wpływowi mody. „Joanna wpadła na pomysł, że to właśnie Steve będzie nosił coś z lat 70-tych,” mówi Craig. „Nosiłem więc modne kołnierze, dżinsy i medaliony. To wszystko było jednak dosyć proste.”
„Rick Carter i Joanna Johnston wykonali nadzwyczajną pracę, dzięki której na ekranie został uchwycony czas i miejsce akcji naszego filmu,” mówi producent Kathleen Kennedy. „To właśnie ich praca silnie podkreśla realizm, który Steven pragnął wnieść w tę opowieść. Wg mnie, nawet bardziej niż w przypadku takich filmów jak Lista Schindlera (Schindler’s List) czy Szeregowiec Ryan (Saving Private Ryan), Steven chciał, żebyśmy zdali sobie sprawę z tego, że nie jest to po prostu film, ale historia oparta na autentycznych wydarzeniach. Jeśli Monachium sprawi, że ludzie na całym świecie zaangażują się w dyskusję, będzie to oznaczać, że odnieśliśmy sukces.”
****
DreamWorks Pictures i Universal Pictures prezentują produkcję Amblin Entertainment-Kennedy/Marshall-Barry Mendel we współpracy z Alliance Atlantis Communications – film Stevena Spielberga: Monachium. W rolach głównych - Eric Bana, Daniel Craig, Ciaran Hinds, Mathieu Kassovitz, Hanns Zischler i Geoffrey Rush. Muzyka - John Williams; kostiumy - Joanna Johnston; montaż - Michael Kahn, ACE. Scenografia - Rick Carter; zdjęcia - Janusz Kamiński, ASC. Scenariusz na podstawie książki Vengeance George’a Jonasa - Tony Kushner i Eric Roth. Produkcja - Kathleen Kennedy, Steven Spielberg, Barry Mendel, Colin Wilson. Reżyseria - Steven Spielberg.
