Smok Smoków dla Jonasa Mekasa

Nagroda Smok Smoków jest przyznawana przez organizatorów Krakowskiego Festiwalu Filmowego wybitnym twórcom filmów dokumentalnych i animowanych od roku 1998. Wśród dotychczasowych laureatów są tak znani artyści jak Kazimierz Karabasz, Allan King, Albert Maysles, Werner Herzog, Stephen i Timothy Quay, Raoul Servais oraz Jerzy Kucia.

"Jonas Mekas to ikona amerykańskiej awangardy, a "Klatkę" oglądaliśmy w PRL-u z wypiekami na twarzy, bo była dla nas uosobieniem wolności, nie tylko w sztuce. Ten sfilmowany spektakl 'Living Theater' uświadamiał nam jak daleko - geograficznie i politycznie - jesteśmy od nowojorskiej sceny offowej, od direct cinema i braci Maysles, od New American Cinema i Mekasa" - mówi Krzysztof Gierat, dyrektor festiwalu. "Teraz przyjadą do nas obaj. Albert Maysles ponownie, Jonas Mekas po raz pierwszy" - dodał Gierat.

Jonas Mekas, amerykański filmowiec, artysta, pisarz i poeta urodził się w 1922 roku na Litwie. W czasie wojny był więziony w obozie pracy w Niemczech. Po wojnie studiował filozofię na uniwersytecie w Mainz, a w 1949 razem z młodszym bratem Adolfasem wyemigrował do USA. Osiadł w Nowym Jorku, gdzie niedługo potem rozpoczęła się jego przygoda z kinem. W słynnym stowarzyszeniu filmowym Cinema 16 prowadzonym przez Amosa Vogela zetknął się z kinem awangardowym. Swoje pierwsze filmy, będące rejestracją jego własnego życia, kręcił na kupionej za pożyczone pieniądze słynnej kamerze 16 mm Bolex. W 1953 roku zaczął je pokazywać w nowojorskich galeriach.

Mekas jest uważany za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli amerykańskiego filmu awangardowego, tzw. New American Cinema. Na jego bogatą filmografię składają się filmy fabularne, dokumenty oraz swoiste "dzienniki", w których utrwalone zostało nowojorskie życie sprzed lat. Jego filmy były wielokrotnie prezentowane w muzeach i na festiwalach na całym świecie, do najbardziej znanych należą: narracyjne "Guns of the Trees", (1961), dokumentalna "Klatka" / "The Brig", (1963), oraz słynne, impersyjne "dzienniki" takie jak "Walden" (1969); "Lost, Lost, Lost" (1975); "Wspomnienia z podróży na Litwę" / "Reminiscences of a Voyage to Lithuania", (1972); "Zefiro torna", (1992) czy też "As I was Moving Ahead, Occasionally I saw Brief Glimpses of Beauty", (2001).

Mekas dokumentował codzienne życie i współpracował z tak znanymi artystami amerykańskiej bohemy: Lionel Rogosin, Andy Warhol, Allen Ginsberg, Yoko Ono, John Lennon, Salvador Dalí czy George Maciunas.

W latach 50. publikował artykuły w prasie - m.in.. w "The Village Voice" czy "Film Culture" - czasopiśmie, które założył razem z bratem Adolfasem, a które skupiało przede wszystkim na awangradzie filmowej, choć na jego łamy trafiały także artykuły o kinie hollywoodzkim. W latach 60. razem z grupą innych filmowców m.in. Shirley Clarke, Stanem Brakhagem, Gregorym Markopoulosem i Lloydem Michaelem Williamsem, założył dwie ważne dla sztuki awangardowej instytucje. The Film-Makers' Cooperative (FMC) - organizację non-profit, która zajmowała się dystrybucją i wspieraniem eksperymentalnych produkcji filmowych oraz Filmmaker's Cinematheque, która ostatecznie przekształciła się w Anthology Film Archives, jedno z największych i najważniejszych na świecie archiwum awangardowych filmów. Jonas Mekas niejednokrotnie wspierał działanie tej instytucji z prywatnych funduszy i tylko dzięki temu zachowała się do dzisiaj tak duża liczba amerykańskich filmów undergroundowych.

Mekas jest także autorem licznych wystaw, które gościły na tak znaczących imprezach jak Biennale w Wenecji, Art Basel Miami czy Madrid Art Fair oraz w progach najbardziej znanych świątyń sztuki nowoczesnej w Nowym Jorku, Paryżu, Londynie, Melbourne, Tokio, Mexico City i Wilnie.

Mekas jest także poetą i prozaikiem, tworzy w języku angielskim i litewskim. Opublikował liczne dzienniki i wspomnienia ("I Had Nowhere to Go: Diaries, 1944-1954" "Letters from Nowhere" oraz "Just like a Shadow") oraz artykuły prasowe z zakresu teorii, techniki i krytyki filmowej.

Artysta jest laureatem wielu nagród i odznaczeń, m.in.: został odznaczony Orderem Sztuki i Literatury przez Ministra Kultury Francji (1992), Litewską Nagrodą Narodową (1992), Nagrodą przyznawaną przez International Documentary Film Association w Los Angeles (1997), Nagrodą Stowarzyszenia Krytyków Filmowych w Los Angeles za znaczący wkład w amerykańską kulturę filmową (2007) oraz posiada dwa doktoraty Honoris Causa uniwersytetów Kansas City Art Institute (1996) oraz Universitatis Vytauti Magni (1997).

Uroczyste wręczenie Nagrody Smok Smoków Jonasowi Mekasowi będzie miało miejsce 1 czerwca 2010 roku podczas jubileuszowego wydania 50. Krakowskiego Festiwalu Filmowego, który odbędzie się w dniach 31 maja - 6 czerwca. Planowana jest retrospektywa filmów i wystawa plastyczna Mekasa oraz jego spotkania z publicznością.