Fabułę oparto na autentycznych wydarzeniach z XIII wieku. Akcja filmu toczy się w XII-wiecznej Rosji, rozbitej na feudalne części. Mocno osłabiony najazdami tatarskimi kraj zostaje napadnięty przez Zakon Krzyżacki. Niemieccy rycerze grabią bezkarnie przygraniczne wioski, siejąc gwałt i spustoszenie.
Kiedy wrogowie zbliżają się do bram Nowogrodu, przerażeni mieszkańcy zwracają się o pomoc do znanego z waleczności i bohaterstwa księcia Aleksandra Newskiego (porywająca kreacja Nikołaja Czerkasowa).
Kulminacyjnym punktem akcji jest starcie zbrojne na powierzchni zamarzniętego jeziora, bitwa na Jeziorze Czudzkim - starcie plebejskich wojsk ruskich i zakutych w żelazo rycerzy niemieckich. Wojowie Aleksandra są znaczeni czernią strojów, oddziały niemieckie bielą krzyżackich płaszczy. Kontrastowe barwy czerni i bieli tak tu, jak i w całym filmie obrazują konflikt podstawowych wartości - dobra i zła, czy też świata życia i świata śmierci. Symboliczny charakter ma też postać samego kniazia Aleksandra (znakomity Nikołaj Czerkasow), sprowadzona do kilku wyrazistych cech, budowana na kształt ludowego herosa. Staje się on nowym, laickim świętym, uosobieniem patriotyzmu i waleczności.
Wspaniała opowieść Eisensteina o średniowiecznym bohaterze dała genialnemu twórcy możliwość zastosowania nowatorskich rozwiązań w dziedzinie obrazu i dźwięku. Pod względem formy Aleksander Newski jest dziełem wybitnym. Wielką urodą i wewnętrznym napięciem odznaczają się oparte na kontrastach zdjęcia, stale współpracującego z reżyserem, Eduarda Tisse. Montaż, w którym Eisenstein był mistrzem, oparty jest na zmiennym rytmie uzależnionym od dynamiki scen. Popisem montażowym na miarę "Pancernika Potiomkina" jest sekwencja bitwy na Jeziorze Czudzkim.
Szczególnymi walorami odznacza się połączenie strony wizualnej z muzyką wybitnego kompozytora Siergieja Prokofjewa, która w formie wielkiej kantaty nieustannie kontrapunktuje obraz lub uwypukla jego siłę. Film ten był dla Eisensteina potwierdzeniem i ucieleśnieniem teorii montażu pionowego, którego istotę stanowiła polifoniczna synteza obrazu, słowa i muzyki, prowadząca do artystycznej pełni - swoistej filmowej opery. Siergiej Eisenstein (1898-1948) - jeden z największych reżyserów i teoretyków historii kina - zasłynął wybitnymi filmami w okresie niemym: "Strajk", "Pancernik Potiomkin", "Październik"; w kinematografii dźwiękowej "Aleksandrem Newskim" i "Iwanem Groźnym". Był niezwykłym odkrywcą wielu form montażu.
Eisenstein zebrał najlepszą ekipę aktorską, w tym odtwórcę głównej roli - Nikołaja Czerkasowa, który kontynuował współpracę z reżyserem również w Iwanie Groźnym. Zaangażował także Nikołaja Ochłopkowa i Andrieja Abrikosowa do ról towarzyszy broni księcia - Wasilija Busłaja i Gawryły Oleksycza. Siergiej Blinnikow zagrał Twierdiłę. Muzykę do filmu zawierającą utwory symfoniczne i chóralne, będącą pełnowartościowym klasycznym dziełem, skomponował Siergiej Prokofiew.
Film przez lata nie był emitowany z uwagi na antyniemieckie przesłanki, zdjęcia ukończono bowiem tuż przed podpisaniem paktu Ribbentrop - Mołotow. Dzieło powróciło triumfalnie na ekrany po zerwaniu radziecko - niemieckiego sojuszu w 1941 roku i od tamtej pory cieszy się niesłabnącą popularnością na całym świecie.
