Pająk

"Jedyną rzeczą gorszą od utracenia rozumu, są próby jego odszukania..." Londyn, lata 60. i 80. Pan Cleg (Ralph Fiennes), zatopiony we własnych rojeniach, oderwany od rzeczywistości, mamrocze pod nosem niezrozumiałe wyrazy. Wypuszczony z zakładu zamkniętego, zdezorientowany, wysiada z pociągu i poszukuje domu pani Wilkinson (Lynn Redgrave), u której ma zamieszkać. Szybko staje się jasne, że pan Cleg nie jest w stanie funkcjonować w normalnym świecie. Pozbawiony nadzoru przestaje brać leki, a jego świadomość bezustannie krąży wokół wypadków z przeszłości. Obsesyjnie rekonstruuje wydarzenia ze skrajnie traumatycznego dzieciństwa, gorączkowo zapisując wszystko w postaci nieczytelnych gryzmołów. Jest naocznym świadkiem przywoływanych retrospekcji - na powrót staje się milczącym chłopcem, cichym obserwatorem rzeczywistości. Chłopiec nosi przezwisko Pająk w związku z jego obsesją na punkcie pajęczych sieci. Poznajemy jego rodziców (Gabriel Byrne, Miranda Richardson) i dom, w którym z pewnością nie dzieje się dobrze. Ojciec prowadza się z prymitywną dziwką, Yvonne (Miranda Richardson), a matka w końcu odkrywa ich romans. Ojciec zniecierpliwiony wymówkami żony, postanawia ją zgładzić. Wspólnikiem w zbrodni jest kochanka, a niemym świadkiem - Pająk. Pytanie tylko, czy to, co widzimy, wydarzyło się naprawdę, czy jest jedynie wytworem chorej wyobraźni pana Clega. "Pająk to surowa psychodrama, której osią jest tajemnica, jaką skrywa ludzki umysł. Jest w niej trochę Samuela Becketta i trochę Zygmunta Freuda" - mówi o swoim najnowszym filmie sam reżyser. I w istocie David Cronenberg wprowadzi nas do mrocznego kafkowskiego świata, gdzie przekroczymy kolejne kręgi szaleństwa. Aż do momentu, kiedy stracimy orientację, co jest projekcją chorego umysłu, a co rzeczywistością. Nowy obraz Cronenberga stawia śmiałą i znaną nam również z codziennego doświadczenia tezę, że odbiór rzeczywistości może zmieniać się w zależności od predyspozycji psychicznych. Jeżeli natomiast, jak tytułowy Pająk jesteśmy osobami, o kruchej konstrukcji psychicznej, zachwiania naszej percepcji mogą przybrać kliniczne rozmiary. Jednak Cronenberg idzie dalej. Z wnikliwością doświadczonego badacza ludzkiej duszy i umysłu pokazuje w jaki sposób, pod wpływem traumatycznych przeżyć z dzieciństwa, uciekamy w wewnętrzny świat, często daleki od rzeczywistości. Jest to oczywiście temat eksploatowany od stuleci przez artystów różnych dziedzin sztuki, ale w przypadku Cronenberga o niezwykłości jego filmu decyduje nie tylko treść, ale i forma. Bo "Pająk" jest w istocie misternie skonstruowanym arcydziełem, przemyślanym w najdrobniejszych szczegółach, w którym nie ma miejsca na przypadkowe decyzje artystyczne. Począwszy od doskonałych ról Ralpha Fiennesa, Gabriela Byrne’a, Mirandy Richardson (wcielającej się w dwie role), poprzez wysmakowaną scenografię i charakteryzację, wszystkie elementy filmu mają sugestywnie wprowadzić nas w świat tytułowego Pająka. Ta identyfikacja z głównym bohaterem sprawia, że w pewnym momencie widz zaczyna patrzeć na świat jego oczami. Przejmuje schizofreniczną wizję świata Pająka i daje się uwieść logice myślenia i wyobraźni chorego psychicznie bohatera. Jesteśmy dzięki temu zabiegowi, w sensie jak najbardziej pozytywnym, "oszukani" i urzeczeni magią tego obrazu.