"Lalka" kolejny raz hitem na maturze. Pamiętacie ekranizacje powieści Bolesława Prusa?
Matura z języka polskiego za nami. Po raz kolejny na egzaminie dojrzałości pojawiła się "Lalka" Bolesława Prusa. Od momentu wprowadzenia nowej matury przed szesnastoma laty, zagościła na egzaminie już po raz szósty. Powieść doczekała się dwóch ekranizacji. Czy stanowią one wierne adaptacje dzieła wybitnego prozaika?
"Lalka", czyli powieść społeczno-obyczajowa autorstwa Bolesława Prusa, była początkowo publikowana w odcinkach w latach 1887-1889 w dzienniku "Kurier Codzienny". Po raz pierwszy wydano ją w całości w 1890 roku. Dziś jest jednym ze sztandarowych dzieł polskiego pozytywizmu i preferowanym przez maturzystów tematem egzaminu z języka polskiego.
"Czy ambicja ułatwia człowiekowi osiągnięcie zamierzonego celu? Rozważ problem, odwołując się do fragmentu 'Lalki' Bolesława Prusa, całego utworu oraz do wybranego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 wyrazów" - brzmiał jeden z tegorocznych tematów matury z języka polskiego.
Wiele wskazuje na to, że "Lalka" jest istną skarbnicą tematów polonistycznych. Spójrzcie tylko, z jakimi tematami dotyczącymi powieści zmagali się maturzyści w minionych latach.
"Sen jako sposób prezentowania postaci literackiej. Analizując i interpretując podany fragment 'Lalki' Bolesława Prusa, wyjaśnij, co marzenie senne mówi o bohaterce powieści i jej stosunku do ważnych w jej życiu osób - ojca i Wokulskiego". (Matura z języka polskiego na poziomie podstawowym, 2008 r.).
"Porównaj konwencje literackie podanych tekstów. Zwróć uwagę na wykreowane w nich przestrzenie i bohaterów literackich"; jednym z podanych fragmentów był ten z "Lalki". (Matura z języka polskiego na poziomie rozszerzonym, 2010 r.)
"Porównaj postawy życiowe Izabeli Łęckiej i Joanny Podborskiej ukazane w podanych fragmentach 'Lalki' Bolesława Prusa i 'Ludzi bezdomnych' Stefana Żeromskiego. Odwołując się do znajomości utworów, zwróć uwagę na okoliczności, które miały wpływ na ukształtowanie osobowości bohaterek". (Matura z języka polskiego na poziomie podstawowym, 2012 r.).
"Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne - co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do podanego fragmentu 'Lalki', całego utworu Bolesława Prusa oraz innego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów". (Matura z języka polskiego na poziomie podstawowym, 2015 r.).
"Tęsknota - siła niszcząca czy budująca ludzkie życie? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do fragmentu 'Lalki', całej powieści Bolesława Prusa oraz wybranego tekstu kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów". (Matura z języka polskiego na poziomie podstawowym, 2018 r.).
Temat związany z "Lalką" pojawił się także czterokrotnie na maturach w drugim terminie. Powieść doczekała się dwóch ekranizacji. Na jej podstawie powstał film i serial. Jak myślicie, czy mogły przydać się maturzystom w czasie powtórek?
W roku 1968 powstał film fabularny w reżyserii Wojciecha Hasa. Głównym wątkiem filmu było rzecz jasna uczucie kupca Stanisława Wokulskiego, w tej roli Mariusz Dmochowski, do arystokratki Izabeli Łęckiej, w którą wcieliła się Beata Tyszkiewicz.
Była to ekranizacja na ówczesne realia ambitna i kosztowna. Reżyser zaplanował 87 ról głównych oraz 500 epizodycznych. Na potrzeby filmu kostiumolodzy stworzyli 500 kostiumów oraz dwa tysiące dekoracji i rekwizytów. Budżet filmu wyniósł 35 milionów złotych.
"Nie zapominam, że w każdym domu polskim znajduje się tekst tej powieści" - zapewniał w trakcie realizacji filmu Wojciech Jerzy Has. Zapowiadał także, że skoncentruje się "na głównej postaci, na Wokulskim i jego dramacie człowieka osamotnionego". Nie wszystkim jednak to podejście przypadło do gustu.
Film spotkał się z mieszanym odbiorem. Krytyka zwracała uwagę na niewierność pierwowzorowi literackiemu. Eugeniusz Grzybowski zarzucał filmowi, że z adaptacji powieści Prusa "zniknęły problemy społeczne, które tak absorbowały wielkiego pisarza, że dał świadectwo prawdzie o czasach, w których żył". Krytycy zwracali jednak także uwagę na malarskość obrazu i wierne oddanie pewnego wdzięku epoki.
Produkcję doceniono na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Panamie, gdzie odniosła duży sukces, zdobywając cztery nagrody festiwalowe, w tym Grand Prix.
10 lat po premierze filmu na telewizyjne ekrany trafiła ekranizacja powieści w postaci serialu w reżyserii Ryszarda Bera. Scenariusz serialu napisali Aleksander Ścibor-Rylski i Jadwiga Wojtyłło.
Serial zgromadził całą plejadę wybitnych aktorów. W rolę Izabeli Łęckiej wcieliła się Małgorzata Braunek. Stanisława Wokulskiego zagrali Andrzej Precigs i Jerzy Kamas. Serial miał dziewięć odcinków i skupił się na zobrazowaniu większości wątków sztandarowej powieści polskiego pozytywizmu, może więc z powodzeniem służyć jako materiał powtórkowy.
"To powieść stworzona na serial" - mówił Ryszard Ber w trakcie realizacji produkcji.
"Lalka serialowa, choć przecież rozciągnięta do ponad jedenastu godzin czasu ekranowego, jest wierna fabule powieści Prusa, ale nie trzyma się poddańczo każdej stronicy. Kilka wątków zostało usuniętych, kolejne kilka zmarginalizowanych, by uzyskać odpowiednią dla telewizyjnego medium strukturę. I w tym aspekcie pracy scenariuszowej Aleksandrowi Ściborowi-Rylskiemu oraz Jadwidze Wojtyłło należą się duże brawa, bowiem oddali sedno 'Lalki' na kilku różnych poziomach (również polityczno-społecznego klimatu Polski drugiej połowy XIX wieku), jednocześnie pozostawiając widzowi miejsce na własne dopowiedzenia, a nawet odkrycia - pisała o serialu Olga Banit na łamach Platformy Dobrych Praktyk.
Co ciekawe, kilkoro aktorów wystąpiło w obu ekranizacjach. Byli to: Zofia Czerwińska, Aleksander Fogiel, Janusz Kłosiński, Krzysztof Litwin i Zdzisław Maklakiewicz.
W czasach powstawania obie produkcje cieszyły się ogromnym zainteresowaniem publiki. Jak patrzymy na nie współcześnie? Która z ekranizacji jest waszą ulubioną?
